প্রবন্ধ

August 2014

ৰাজনৈতিক প্রসঙ্গত কোচ ৰাজবংশী জাতি

কোচ প্রকাশ ৰায়

       
সৰকাৰ বদলিল কিন্তু বদলিব কি কোচ ৰাজবংশীৰ কপাল ! আজি সুদীর্ঘ বছৰেৰ পাছত ভাৰতেৰ ৰাজনৈতিক পৰি কাঠাম বদলি গেইল । কেন্দ্রত কংগ্রেছক হাটেয়া বি.জে.পি. ক্ষমতাৰ গাদীত বসিল । ক্ষমতাৰ লেকামখান ধৰাৰ প্রাক মুহুর্তত ৰাজনৈতিক সংগঠন গিলানেৰ জনতাক ভাইলত নেওৱাৰ বাদে বিভিন্ন প্রচেষ্টাৰ প্রয়োগ ৰাজনৈতিক ইতিহাসত নৌতন কথা নাহয় । সেই কথা আজিৰ তাৰিখত প্রতিজন জনতা উপলব্ধি নাকৰাও নাহয় । তৎসত্বেও এইবাৰ নৌতন কিবা এক আশা ৰাখি দেশেৰ জনগন উমাৰ ভবিষ্যত দিনেৰ ভাল মন্দৰ টোপলা মোডিৰ চৰণত গতাইল । যিয়েই নাহউক মোডিও এইবাৰ ফুলেৰ উপৰা বসি ভাৰতেৰ উজানিৰ থাকি নামানি পর্যন্ত কতোটা আশ্বাসে না দিয়া বেৰাইল । তাহলে দেখা যাউক এইবাৰ মোডিৰ চৰণত গতোয়া জনতাৰ সপোনেৰ নক্সাগিলাৰ স্থান মোডিয়ে কোটাই দেয় মস্তকত না চৰণত...? তা কিছু পৰিমানে নির্ভৰ কৰিবে বর্তমানে ফুলেৰ উপৰা শুতি ক্ষমতাৰ লেকাম ধৰি থাকা বাদ বাকী প্রভুগিলাৰ উপৰাতো । ভাৰতত বস-বাস কৰি থাকা বিভিন্ন জাতি গোষ্টীৰ মানুষগিলাৰ সাথতে কোচ ৰাজবংশী জনগনেৰ ভাগ্যও এইবাৰ নৌতন কৰি গঠিত চলিত সৰকাৰ খানেৰ হাতত । কোচ ৰাজবংশী জনগন বুলিতে আসলতে ঐতিহাসিক কামতাপুৰেৰ থলুৱা জনগন বা কামাতাপৰী জনগন । ঐতিহাসিক কামতাপুৰেৰ ভিত্তি হইল উপনিবেশিকতাৰ হাতুৰাৰ ডাঙত প্রায় ছিন্ন বিছিন্ন হয়া শেষ হয়া যাবাৰ ধৰা অন্যান্য কতোগিলা অঞ্চল বাদদিয়াও ভাৰতেৰ ভিতিৰাত থাকা ক্রমে আসামেৰ – কোকৰাঝাৰ, ধুবুৰী, বঙাইগাওঁ, গোৱালপাৰা, চিৰাং, বাক্সা, নলবাৰী, কামৰূপ, ওদালগুৰী, দৰং, শোনিতপুৰ, লক্ষীমপুৰ, মৰিগাওঁ, বৰপেটা । বেঙ্গলেৰ – জলপাইগুৰী, আলিপুৰ, কোচবেহাৰ, দার্জিলিং, উত্তৰ দিনাজপুৰ, দক্ষিণ দিনাজপুৰ, মালদা । বিহাৰেৰ – পুর্নয়া, কিষাণগঞ্জ । মেঘালয়েৰ – পশ্চিম গাৰো পাহাৰ ।

        সম্প্রতি ঐতিহাসিক কামতাপুৰেৰ অঞ্চল হিসাপে ভাৰতেৰ ভিতিৰাত থাকা এই অঞ্চলগিলা কামতাপুৰেৰ দাবীদাৰেৰ ভিতিৰাত পৰে । আৰ এই অঞ্চলেৰ থলুৱা বসতি প্রধান গোটায় জনসাধাৰনকে কামতা পুৰী জনগন বুলি দাবী কৰা যায় । ইয়াত ঐতিহাসিকতা আছে । অৱশ্যে পাছত আসি বসতি নেওৱা বহিৰাগত গিলা ইয়াৰ ঘাইয়েৰ ভিতিৰাত নাপৰে । (এই ক্ষেত্রত ‘কামতাপুৰেৰ মাটিত বিদেশীৰ আগ্রাসন’ এইটা এক অন্য গুৰুত্বপূর্ন আলোচনাৰ বিষয়) । কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ বিষয়টা বর্তমান ভাৰতেৰ ভিতিৰাত পৰা ঐতিহাসিক অঞ্চলত বসবাস কৰি থাকা প্রতিজন থলুৱা জনগনেৰ অধ্যয়নেৰ বিষয় কিন্তু দুখেৰ কথা যে এই ঐতিহাসিক সত্যটা উদঘাটন কৰিবাৰ আজি পর্যন্ত কাহকো আগে আইসা দেখা নাগেইল একমাত্র কোচ ৰাজবংশীৰ বাহিৰা । তাৰ অৱশ্যে বিশেষ কাৰণো আছে । কাৰণ ৰাজনৈতিক অধিকাৰ হাৰেয়া সামাজিক যতো-কিছু অধিকাৰ গিলাৰ থাকি আজি বঞ্চিত হয়া আছে কায় ; সউগ কিছু হাৰেয়া জাতীয় অস্তিত্বক নিয়া সংকটত ভুগি আছে কায় ! একমাত্র কোচ ৰাজবংশী জনগনেৰ হৰ । সেইজন্যেইতো কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ আজি মাথাৰ বিষ । যাৰ ঔষধ একমাত্র কামাতাপুৰ ৰাজ্য । আসলতে প্রশ্নটা খালি বাচি থাকিবাৰ বাদে ভাত কাপোৰেৰ সমস্যাক নিয়ায় নাহয় । প্রশ্নটা হইল জাতীয় অস্থিত্বৰ মান মর্যদা ৰক্ষা, আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ অধিকাৰ, এই জাতিৰ লম্বা-চৰা ইতিহাস তথা শোষন-শাসনেৰ কবল থাকি মুক্ত হয়া স্বতন্ত্ৰতা আৰ স্বাধীন ভাবত বাচিয়া থাকাক নিয়া । যাৰ বাবদত কোচ ৰজবংশীৰ হৰে ইতিহাসেৰ সত্য-সত্যতা উপলব্ধি কৰিবাৰ পাইছে আৰ বিশাল জন সমষ্টিৰ এই জাতিটায় দীর্ঘদিন ধৰি নিজেৰ উপুৰা চলা অন্যায় অত্যাচাৰেৰ বিৰুদ্ধে আন্দোলন কৰি আছে । কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ সপক্ষে যদিও কোচ ৰাজবংশী গিলানে আন্দোলন কৰি আছে আসলতে কিন্তু এই দাবী খালি মাত্র কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ জাতীয় সমস্যা সমাধানেৰ দাবী নাহয় গোটায় কামতাপুৰী থলুৱা জনগনেৰ মুক্তিৰ দাবী । সেই জন্যেই বর্তমান ভাৰতেৰ ৰাজনৈতিক প্রসঙ্গত কোচ ৰাজবংশী গিলানে বিশেষ ভাবে চিহ্নিত । আৰ ইতিহাসে কওৱা মতে কামতাপুৰেৰ হকদাৰ যিহেতু কোচ ৰাজবংশী... তো সেই হিসাবত কোচ ৰাজবংশী জাতি সন্দর্ভত আলোচনাৰ বাদে অন্য এক ঘাটা খুলা যাউক ।

    কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ দবীত গঢ়ি উঠা অন্যান্য জাগাৰ আন্দোলনক বাদ দিয়া বর্তমান অসমেৰ বুকত জোৰ-দাৰ ৰূপত দেখিবাৰ পাওৱা নৃগোষ্টীয় পৰিচয়ক কেন্দ্র কৰি আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ অধিকাৰেৰ ভিত্তিত জাতীয়তাবাদেৰ টিঙত উঠা কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ কথা চিন্তা কৰা যায় তাহলে সেই ফালদিয়া কোচ ৰাজবংশী জাতিটাক যে অতিশীঘ্রে বঞ্চিত হয়া থাকা অধিকাৰ গিলা আদায় দিবা লাগে । আৰ ভাৰতেৰ সংবিধানিক ব্যৱস্থামতে এই জাতিটাৰ স্বকীয় বৈশিষ্ট্য গিলা ৰক্ষার্থে সৰকাৰেৰ ফাল থাকি উপযুক্ত পদক্ষেপ নিবা লাগে এইটা যুক্তিসঙ্গতভাবে বুদ্ধিমানেৰ কাম হব অন্যথা এই শোষিত নিষ্পেষিত জাতিটায় সময়ত যায়া যে একদিন জাতীয়তা বাদেৰ ঘন্টি বাজেয়া অন্যৰূপ ধাৰন কৰিবে তাত সন্দেহ নাই । কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ জাতীয়তা বাদেৰ আবেগক অত্যাধিক ৰূপত সম্প্রসাৰণ ঘটিবাৰ নাদিয়া প্রাপ্য খিনি আদায় দেওৱাটায় শ্রেয় । কিছুদিন আগত কংগ্রেছ সৰকাৰেৰ কার্যকালত পৃথক তেলংগনা ৰাজ্যৰ ব্যৱস্থা কৰি দেওৱা হইল যিটা কংগ্রেজেৰ ৰাজনৈতিক ইতিহাসত এক বৃহৎ সার্থকতা । তেলেংগনাৰ দাবীদাৰ তেলংগনা বাসিয়ে অনেক ঝৰ তুফান পাৰ কৰি তেলেংগনা পৃথক ৰাজ্য গঠন কৰি ভাৰতেৰ ৰাজনৈতিক ইতিহাসত এক সফল কৃতিত্বৰ ছাপ ৰাখিবাৰ সক্ষম হইল । এলা কথা হইল ঐতিহাসিক ভাবে সমৃদ্ধিশালী তথা শক্তিশালী কামতাপুৰ ৰাজ্যক উদ্ধাৰ কৰিবাৰ বাদে বৃহৎ সংখ্যক কোচ ৰাজবংশী জনগন ঝৰ তুফান পাৰ কৰাৰ বাদে কতোসমান প্রস্তুত ? আৰ ভাৰত সৰকাৰে এই দাবীটাক স্বীকৃতি দিবাৰ বাদে আৰ কতোদিন ঝুলাইবে ? আৰ ঐতিহাসিক কামতাপুৰ ৰাজ্য উদ্ধাৰেৰ বাদে চলি থাকা জাতীয়তাবাদেৰ আন্দোলনক কতোদিন দমে ৰাখিবাৰ চেষ্টা কৰিব ? এই ক্ষেতত দেখা যাইবে এইবাৰ নৌতন কৰি গঠন হওৱা সৰকাৰখানে কি পদক্ষেপ নেয় ! আৰ এইবাৰ দেখা যাইবে কোচ ৰাজবংশী জাতীয় আন্দোলনেৰ গোৰা তলতা গিলানে ‘তেলেংগানাৰ আর্হিত কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ গঠন হ’ব লাগে’ৰ পৰিবর্তে তেলেংগনা জনগনেৰ আর্হিত কামতাপুৰেৰ আন্দোলন গঢ়ি তোলে না নাই . . . ।

        অবশেষত; অসমত এইবাৰ মোডিৰ বাতাসে ভালে এক হুৰকা আনিছে । অন্য-অন্য বাৰেৰ মতো নাহয় এইবাৰ মোডি ভাই সৰকাৰ গঠন কৰিয়ায় অসমেৰ হয়া ভাল পদক্ষেপ নেওৱাৰ মতো লাগি অছে । কোচ ৰাজবংশীকে ধৰি অন্যান্য ছয় জনগোষ্টীক জনজাতি কৰনেৰ মার্যদা দেওৱাৰ প্রসঙ্গটা ইতিমধ্যে একটা অন্যৰূপ পাইছে । বিশেষ কৰি কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ ক্ষেতত । দীর্ঘদিন ধৰি অপেক্ষা কৰি কৰি এইবাৰ কিছু এক আশাৰ পোহৰ দেখা পাওৱাৰ মতো লাগি আছে । কিন্তু এখিনাতে একনা প্রশ্নৰ উদয় হয় । জনজাতিকৰনেৰ মর্যদা পাওৱাৰ পাছত সচায় কোচৰাজবংশী গিলাৰ সমস্যা সমাধান হব না . . . ? প্রশ্নটা কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ জাতীয়তাবাদী আন্দোলনেৰ আগা ধৰোতাৰ আৰ বুধিজীৱিৰ কাতি । জনজাতি কৰনেৰ আগত এই জনগোষ্টীটাৰ পৰিচয়টা-তো অন্তত ঠিক কৰিবা লাগিল । পেন্ধোন উৰনেৰ থাকি নিজেৰ নিজেৰ নামেৰ সাথত লেখা উপাধি বা টাইটেল গিলা । নাহলে দেখ্‌ দেখ্ কৰিয়া কালি জাতিটা জনজাতিৰ মর্যদা পাওৱাৰ পাছত চতুৰ গুষ্ঠীয়ে সুবিধা গিলা নেওৱাৰ ক্ষেত্রত সগায় কোচ ৰাজবংশী বুলি পৰিচয় দিবাৰ চাইবে ।   আৰ সুবিধাগিলা ভোক কৰিবে আৰ কোচ ৰাজবংশীহৰ, কোচ ৰাজবংশীয়ে হয়া থাকিবে ।  নজৰ ৰাখা লাগিব বর্তমানে জনজাতিৰ নামত থাকা বিশেষ সুবিধাৰ কোঠা পৰিসংখ্যাগিলাৰ কথা অন্তত: অসমত । জনজাতি আৰ অ-জনজাতিৰ মাজত পার্থক্য জনিত কাৰণটাতো অন্তত: আনিবা লাগিবে অন্যথা মিশালি ৰূপত সগায় কালি S.T. ছার্টিফিকেট খানেৰ হক্‌দাৰ হইবে । আৰ পৰিস্থিতি এমুন হয়া খাৰা-হইলেইতো জনজাতি আৰ অ-জনজাতিৰ মাজত কোনো পার্থক্যয় নাৰব ।  অন্তত: কোচ ৰাজবংশীৰ ক্ষেত্রত কথাটা ভাবিবা  খুব ভাবিবা লাগা ।

***** 

   আইসো পাটানি পিন্ধি

কোচ অনামিকা ৰায়

        পৃথিৱীৰ বুকত জন্ম গ্রহন কৰা প্রতিটা ছোট ছোট জাতি জনগোষ্টীৰে নিজস্ব স্বকীয়তা আছে আৰ যেগিলা জাতি জনগোষ্টীয়ে এই নিজস্ব স্বকীয়তা ৰক্ষা কৰি সমাজেৰ অগ্রগতিৰ সাথত তাল মিলি চলিবাৰ সক্ষম হইছে উমায়হে বিশ্বৰ দৰবাৰত নিজস্ব পৰিচয় তুলি ধৰি স্বগৌৰৱত জীৱন ধাৰন কৰি আছে । এই কথা সগায় জানেন যে একটা জাতিৰ স্বকীয় পৰিচয় বুলিতে ঐ জাতিটাৰ এক নির্দিষ্ট আচাৰ ৰীতি নীতি ইত্যাদি তথা সংস্কৃতিৰ কথাকে বুজায় । একটা জাতিৰ সংস্কৃতিৰ ভিতিৰাত পৰে ঐ জাতিটাৰ মানুষগিলাৰ খাওৱা-খাদ্য, নাচ-গান, পিন্ধন উৰণেৰ থাকি আৰম্ভ কৰি জীৱন ধাৰনেৰ সমস্ত আদব কায়দাগিলা । তাতে জাতিটাৰ স্বকীয়তা অর্থাৎ এক আলাদা বৈশিষ্ট পৰিস্ফুট হয় । প্রকৃতার্থত এই বসুন্দৰাৰ সৃষ্টি কর্তা কায় তাক সঠিক কৰি কওৱাটা  টান । হইলেও কিন্তু আমা আমাৰ দুনিয়া খানেৰ আৰম্ভনি যিহেতু মাৰ থাকিয়ায় পাং সেইসত্বে ধৰি নিবা লাগিব যে মাওয়ে হইল আমাৰ সৃষ্টি কর্তা, মাওয়ে হইল সমাজেৰ গুৰি ধৰোতা আৰ মাওয়ে হইল সউগ কিছুৰ হর্তা কর্তা । অথাৎ মাৰ হাততে আমাৰ প্রাণ, মাৰ হাততে আমাৰ বাচি থাকাৰ সন্মান আৰ মাৰ হাততে নির্ভৰ কৰে সমাজেৰ আসল প্রমান পত্র খান ।  যতোখান পর্যন্ত এখান সমাজেৰ বা একটা জাতিৰ অস্থিত্ব ৰক্ষা আৰ বিকাশেৰ চিন্তাত মাও জাতি অর্থাৎ মাতৃজাতি বা মাতৃ সমাজে নিজকে ভালমতোন সামর্পিত নাকৰিব তোতখন পর্যন্ত ঐজাতি বা ঐ সমাজেৰ আশাতো কৰা নাযায় বৰঞ্চ পৰিচয়েৰ ক্ষেত্রতো জাৰুয়া বুলি বিবেচিত হইবে । তাহলে নিশ্চয়; এইটা চিন্তাৰ বিষয় যে জাতীয় অস্থিত্ব বর্তে ৰাখি জাতিৰ ইত্যাদি দিশগিলা বিকাশ সাধন কৰি বিশ্বৰ দৰবাৰত সগৌৰবত জাতিটাক পৰিচয় কৰে দিবাৰ হইলে ঐ জাতিটাৰ মাতৃ সমাজে কেমুন ধৰনে মনোবল বান্ধি নিয়া জাতীয় বিকাশেৰ কাম-কাজ গিলাত অংশ গ্রহণ কৰিবা লাগিব । কোচ ৰাজবংশী জাতি এক বিশাল জন সমষ্টিৰ জাতি । বর্তমান খালি ভাৰতেৰ ভিতিৰাতে এই বৃহৎ জন সমষ্টিৰ জাতিটা সংখ্যাত প্রায় ডেৰ কোটিৰো অধিক । কিন্তু দুখেৰ কথা যে এতোবৰ ঐতিহ্যমণ্ডিত জাতিটা আজি অস্থিত্বৰ সংকটত তথা এই জাতিৰ জনগন আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ অধিকাৰ বিচিৰি হাহাকাৰ কৰিবা লাগা হইছে । অৱশ্যে ইয়াৰ আণ্ডালত ঐতিহাসিক কাৰণেৰ কথাটা মানি নিবায় লাগিব । ঐতিহাসিক কাৰণ যিটায় নাথাকুক না কেনে ? আজিৰ তাৰিখত যদি কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ জনগনে অতীতেৰ ভুল ত্রুটি গিলাক শুধুৰি নিয়া জাতিৰ  স্বার্থৰক্ষার্থে আগ্রাসী মনোভাব নেয় তাহলে হে জাতিটাৰ সু-ভবিষ্যতেৰ কথা আশা কৰা যায় । এই ক্ষেত্রত মাতৃজাতিৰ ভূমিকাটা অন্যৰকম । যিহেতু একটা জাতিৰ সংস্কৃতি বাচি থাকা আৰ বিকাশেৰ কথাটা মাতৃজাতিৰ উপুৰাতে নির্ভৰ কৰে ; সেইবাদে জাতিৰ স্বার্থৰক্ষার্থে বিশেষ ভূমিকা নেওৱাটা মাতৃজাতিৰ গুৰু দায়িত্ব । আজি কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ অন্যান্য দুর্বলতা গিলা বাদ দিয়াও যদি খালি মাত্র পৰিচয়েৰ কথাটা আলোচনা কৰি তাহলে নিশ্চয় প্রথমতে নজৰত পৰা বিষয়টায় হইল জাতীয় সাজ-পোছাক । জাতিৰ ক্ষেত্রত জাতীয় সাজ-পোছাকটায় হইল জাতিৰ  Uniform । সেনং কৰি কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ Uniform হইল মূলত পাটানি-আগৰণ, গামছা-আংছা, উৰণ-পিৰণ, এণ্ডি গিলাপ বা এণ্ডি চাদৰ । কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ জাতীয় পৰিচয়েৰ পোসাক পাটানি খানে যে এই জাতিৰ বেটীছাওৱা গিলা পূর্বৰুষ থাকি ব্যৱহাৰ কৰি আসিছে তথা পাটানিখান যে কোচ ৰাজবংশীৰ জাতীয় পোসাক তাৰ প্রমান ইতিহাসেৰ পাতাত জল-জল; পট-পট তথা বিভিন্ন জনশ্রুতিতো, ইয়াৰ প্রমান পাওৱা যায় যেমুন –

“পদ্মাৰ গাৱে পৰে পাটানিৰ পানী

পদ্মাই বোলে খাক স্বামী তোৰ কাল নাগিনী”

তাৰোপৰি ১৯০৩ কড়ালত কোচ বেহাৰ ষ্টেট প্রেছ’এৰ থাকি ছাপা কৰি বাইৰ কৰা “The Cooch Behar state and its Land Revenue Settlement’s” নামেৰ ব’ইখানেৰ পৃষ্টা নম্বৰ ‘১৩৪’ আৰ ‘১৩৫’ ত কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ সাজ পোসাক সম্বন্ধে ভাল কৰি লেখি থোৱা আছে । সময়েৰ উত্তৰনেৰ গতিৰ লগত ঠেং মিলি হাটিবাৰ চায়া যদিও কোচ ৰাজবংশীৰ জাতীয় পোসাক পাটানি খান সলে-সলেয়া বাঙালী আৰ অসমীয়াৰ সংস্কৃতিৰ নানানটা সাজ-পোসাক পৰিধান কৰা দেখা যায় হইলেও কিন্তু বর্তমান পর্যন্ত কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ যিটা মূলশাখা ঐ মেঘালয়েৰ গাৰো পাহাৰকে ধৰি অবিভক্ত গোয়ালপাৰা জিলাৰ বেসিৰ ভাগ অঞ্চল, জলপাইগুৰীৰ কতোগিলা এলেকাত, দার্জিলিং, নেপালেৰ ঝাপা, মোৰং, বাংলাদেশৰ দিনাজপুৰ, ছেৰপুৰ আদিৰ কোচ গিলা ঠিকেই ৰূপত জাতীয় পোসাক পৰিধান কৰি খালি নিজেৰে নাহয় জাতিৰো নইজ্জ্যা ঢাকি ৰাখিবাৰ সক্ষম হইছে । আজি বৃহত্তৰ কামতাপুৰেৰ অঞ্চলেৰ কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ পৰিচয় বিলুপ্ত হয়া জাতিটাক ক্রমে চিনিবাৰ নাপাওৱাৰ এইটাও একটা মূল কাৰণ তথা পাটানিৰ প্রচলনটা কোচ ৰাজবংশী বেটিছাওৱা গিলা এৰে চলাটাও একটা জাতীয় আভ্যন্তৰীন সমস্যা । এইটা নাকং যে  কোচ ৰাজবংশী বেটিছাওৱা সমাজেৰ জাতীয় সচেতনতা নাই ; নিশ্চয় আছে ! আছে বুলিতো বিভিন্ন মেল-মিটিং, আন্দোলনবাৰী যাওৱাত কি এক জাতীয় শোভা দেখা যায় । কিন্তু মুই কবাৰ চাং যে শোভাটা চিৰস্থায়ী হবা লাগে । খালি ‘ফোকাছ’ এৰ জন্যে নাহয়া হেনে পাটানি খান পৰিধান কৰিবা লাগে জাতিৰ পৰিচয়, জাতিৰ মান মর্য্যদা, জাতিৰ আত্ম-গৌৰব আৰ আত্ম-সন্মান ধৰি ৰাখাৰ বাদে তথা জাতীয় মানুষগিলাৰ একতাৰ ভিত্তিত এক নির্দিষ্ট পৰিচয় প্রদানেৰ বাদে । আমাৰ ভাষাত পুৰণা একটা শ্লোক পাওৱা যায় – “এখান শিকই এক হাজাৰ জন ভাই” তাৰ মানে হইল ‘বাৰুণ’ বা বান্নী । একটা বাৰুণত যেমুন হাজাৰ খাটিক এখান দৰি দিয়া বান্ধি এক কৰি ৰাখা যায় ; তদৰূপ  পাটানি খান পিন্ধিয়া গোটায় কামতাপুৰেৰ কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ একটা নির্দিষ্ট নিশ্চিত একতাৰ পৰিচয়েৰ আশা কৰা যায় ।

কোচ ৰাজবংশী জাতীয় পোসাক পাটানিখান এৰে আইসাৰ মূল কাৰণ বুলিতে মহাৰাজ নৃপেন্দ্র নাৰায়ন  যেলা কেশব সেনেৰ বেটী সুনীতি সেনক বিয়া কৰেয়া কামতাপুৰ ৰাজবাড়ীত বউ বানে আনিল তখন থাকি কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ তথা কোচ ৰাজবংশী সংস্কৃতিত বাঙালী সংস্কৃতিৰ কু-প্রভাব পৰা আৰম্ভ হইল । কেনেনা এই বাঙালী বেটীটায় যেলা কোচ ৰাজপৰিয়লেৰ বউ অর্থাত ৰাজৰাণী হয়া কোচ ৰাজবাড়ীত শাৰী পিন্ধি ঘোঙটা দেওয়া আৰম্ভ কৰিল তখন ৰাজবাড়ীৰ বান্ধী-বেটীগিলাৰ থাকি আৰম্ভ কৰি বাকী কুল্লায় মহিলাগিলা ঐ ষ্টাইলকে অনুশৰণ কৰা আৰম্ভ কৰ দিল । এমুন কি এই প্রভাব খালি ৰাজবাড়ীৰ ভিতিৰাতে আবদ্ধ হয়া নাথাকি গোটায় কামতাপুৰ ৰাজ্যতে পৰবর্তী সময়ত গ্রাস কৰি ফেলাইল । এমুন কৰিয়ায় পৰবর্তী সময়ত পোসাক পাতিৰ ক্ষেত্রত বাঙালীকৰন হয়া গেইল । হইলেও কিন্তু তখন পর্যন্ত বেসিৰ ভাগ কামতাপুৰী কোচ ৰাজবংশী জনগন জাতীয় সাজ-পোছাক পৰিধান কৰি আসিছিল কিন্তু পৰৱর্তী সময়ত পশ্চিমীয়া সংস্কৃতিৰ প্রভাৱেৰ কথা অন্যতম । আৰ সউগ থাকি খাস কাৰণ হইল ঐতিহাসিক কামতাপুৰ খানক ভাৰতেৰ উপনিবেশিকতাৰ হাতুৰা দিয়া ভাগ ভাগ কৰাৰ ফলত ইয়াৰ জনগনো ছেদিলি- ভেদিলি হয়া সংখ্যা লঘুত পৰিণত হয়া যেমুন পশ্চিম কামতাপুৰেৰ কোচ ৰাজবংশীগিলা বাঙালীৰ অতিৰিক্ত প্রভাবত বাঙালী কৰণ হয়া শাৰি পিন্ধিবাৰ আৰাম্ভ কৰিল আসামেৰ গিলা মেখেলা- চাদৰ ইত্যাদি ৰূপত পৰিচয় বহন কৰি আসিবা লাগাত পৰিল ।

   অৱশ্যে জাগা বিশেষে পাটানিৰ প্রচলন ঠিকেই দেখা যায় ঘৰুৱা ভাৱে, কিন্তু পূৰা-পুৰী নাহয় । । জাতীয় পৰিচয় হাৰে ফেলায় নাহয় , অর্থনৈতিকভাবে কুজা হওৱাৰো মূল কাৰণ হইল এই জাতীয় পোসাক অর্থাৎ দেশী বস্ত্র ছাৰি বিদেশী বস্ত্র গ্রহণ । এই ক্ষেত্রত মহাত্মা গান্ধীৰ বিদেশী বস্ত্র হাটাও শ্লোগান নিশ্চয় মনত ৰাখিবা লাগা । কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ মহিলাগিলা পাটানি পিন্ধাৰ কাৰণটা নিশ্চয় খালি নিজেৰ ইজ্জত ঢাকায় নাহয় ; অর্থনৈতিক দিশত থাকি আৰাম্ভ কৰি সউগ ফাল দিয়া জাতিটাৰো আত্ম-সন্মান ৰক্ষা কৰা । বিষয়টা কোচ ৰাজবংশী বেটিছাওৱা সমাজ নিশ্চয় কৰি ভাবিবা লাগা যে – যেই জাতিৰ নিজস্ব সাজ-পোছাক থাকি পৰাৰ সাজ পোসাক পৰিধান কৰে সেই জাতিৰ নইজ্জা ঢাকা নাঢাকা সমান কথা ।

        জাতিৰ পৰিচয় বাচে ৰাখি প্রচাৰ আৰ প্রসাৰেৰ ক্ষেত্রত উদাহৰণ নিবাৰ বেসি দূৰত যাবাৰ নালাগে বিহাৰী ,বাঙালী , অসমীয়া , বড়ো , নিশ্চয় কৰি ইমাগিলাৰ থাকিয়ে বহুত কিছু শিকিবা লাগা আছে ।

        কোচ ৰাজবংশী সমাজত সম্পূর্ন ভাবে পাটানিৰ প্রচলন উঠি যাবাৰ বেসি দিন নাহইল , খুব বেসি পঞ্চাশ বছৰেৰ ভিতিৰাতে পাটানিৰ পৰির্বতে অন্যান্য বস্ত্রয় আশ্রয় নেওৱা দেখা গেইল । এই পঞ্চাশ বছৰেৰ আগত সাংস্কৃতিক দিশত মজবুত কোচ ৰাজবংশীৰ বেটিছাওৱা গিলানে ঘৰে ঘৰে পাটানি , গামছা , আংছা গড়াইছিল আৰ নিজে পিন্ধিবা লাগা বস্ত্র খানেৰ বাদে অন্তত: কাহৰো উপৰা নির্ভৰ কৰিবা লাগা নাহইছিল কিন্তু আজি সম্পর্ন উল্টা ! মনে হয় পৰায় পিন্ধোনেৰ কাপোৰ যোগান নাধৰিলে নেংটায় থাকিব নাকি ? আপাতত অমুন লাগে । অৱশ্যে আজিৰ আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ অধিকাৰেৰ ভিত্তিত চলি থাকা আন্দোলনেৰ হাওয়ায় এই ক্ষেত্রতো খানিকটা ঝকে নাযাওৱা নাহয় । যাৰ জন্যে হয়তো জাগা বিশেষে ইয়াৰ একটা জোৱাৰ না উঠা নাহয় ; যদিও এই জোৱাৰ এলা পর্যন্ত লোক দেখানোৰ মতো লাগে । আসলতে জাতি একটাক স্বকীয়তা তথা স্বীকৃতিকৰণ আদায়েৰ বাদে পৰাৰ (সৰকাৰ) উপৰাত নির্ভৰ কৰাত কৰি অধিক গুৰুত্ব প্রদান কৰিবা লাগে নিজ-নিজ জাতীয় সংস্কৃতি তথা কলা-কৃষ্টি গিলাক বাচেয়া ৰাখি স্বকীয় বৈশিষ্ট্য উভি নেওৱাৰ দিশটাত । এখিনা কার্য সমাধা হওৱা মানেইতো ঐ জাতিৰ সমস্ত জনগন একত্রিত ৰূপত থাকাটাকে বুজায় । আৰ একত্রিত মানেইতো কোনো কিছু বাধায় সন্মুখত টিকিবা নাপায় । সগাৰে শেষত জাতীয়তাবাদেৰ দোহাই দিয়া আজিৰ এই জাতীয় সত্বা ৰক্ষাৰ চৰম সংকটাপূর্ণ অৱস্থাত কলা-কৃষ্টিৰ ফালদিয়া জাতিটাক ৰমক-জমক কৰি সাজেয়া জাতীয় পৰিচয় ঠিক কৰাত কোচ ৰাজবংশী বেটিছাওৱা সমাজেৰ অন্তত বিশেষ কৰিবা লাগা আছে বুলি দাবী কৰোং । তাৰ জন্যে গোটায় কোচ ৰাজবংশী মাও, বইন গিলাক খালি নিজেৰ দেহা ঢাকিবাৰ বাদে কাপোৰ খান নাপিন্ধি এই ঐতিহ্যপূর্ণ জাতিটাৰ দেহা ঢাকিবাৰ বাদে পাটানি খান পিন্ধিবাৰ আটুশ কৰোং । এই ঐতিহ্যপূর্ণ জাতিটাক স্বকীয়তা প্রদান কৰি বিকাশেৰ পথত আগে নিয়া যাবাৰ বাদে কোচ ৰাজবংশী বেটিছাওৱা গিলাৰ পাটানিৰ প্রচলন আৰাম্ভ কৰাটায় জাতীয় আন্দোলনেৰ প্রাথমিক আৰ প্রধান কর্ত্তব্য বুলি বিবেচিত কৰা হইল । সেইবাদেইতো আজিৰ এই মুহুর্তত জাতিটাক চৰম দুর্যোগেৰ থাকি উদ্ধাৰ কৰি এক নতুনত্বৰ দিশত আগে নিয়া যাবাৰ বাদে কবিতাৰ সুৰত আহ্বান জানাং –

শুনো শুনো মাও-বইন শুনো

বিদেশী বস্ত্র ছাৰো

আছে কলা-কৃষ্টি যে আমাৰো

তোমা সগায় জাগেয়া তোলো . . .

পাটানি পিন্ধো, সগায় জাগো . . . ।।

*****

কোচ ৰাজবংশী ভাষা সাহিত্য বিকাশেৰ চিন্তা

 জগত নাৰায়ান কোচ

পঞ্চানন বার্মায় কইছে যে ‘যাৰ নাই ভাষা তাৰ নাই বাচি থাকিবাৰ আশা’ । অর্থাত ভাষা হইল জীৱন সংগ্রামেৰ অন্যতম অস্ত্র । তদুপৰি আশ্‌ হীন শাল খুটা যেমুন বেকাৰ, ভাষা হীন জাতি একটাৰো তেমুন কৰি ৰয় না কোনো আকাৰ । পৃথিৱীত জন্ম নেওৱা জীৱ মাত্রয় প্রত্যেকেৰে নিজস্ব ভাষা আছে । তাছাৰা একটা জাতিৰ ভাষা সাহিত্য হইল কোনো এক জাতিৰ জীবন ধাৰনেৰ আইনা স্বৰূপ । যি আইনাত জাতিটাৰ প্রতিচ্ছবি পৰিস্ফুট হয় । ভাষা হইল একটা জাতিৰ এমুন এক মাধ্যম যিটাৰ দ্বাৰায় মানুষে একজনে অন্যজনক মনেৰ ভাৱ ব্যক্ত কৰাত সহায়ক হয় আৰ বুজাত সহায়ক কৰি এখান সমাজ বা জাতি একটাক স্বকীয় মাত্রা প্রদান কৰে । আৰ সাহিত্য হইল কোনো এক নির্দিষ্ট সমাজ বা জাতিৰ সাময়িক আবেগ অনুভূতিৰ নিদর্শন ।

        পৃথিৱীৰ জীবন যাপন কৰি থাকা প্রত্যেকটা জাতি-গোষ্টীৰে স্বকীয় ভাষা আছে । মাতৃভাষাৰ সংজ্ঞাটা হইল এমুন একটা ছাওৱায় মাৰ গর্ভত থাকি ভূমিষ্ট হওৱাৰ পাছত মাও আৰ পাৰি-পার্শিক পৰিবেশত যি ভাষাত কথা কওৱা শিকে তাকে মাতৃভাষা বুলি কওৱা হয় । সেমুন কৰি কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ মাতৃভাষা কোচ ৰাজবংশী বা কামতাপুৰী । কোচ ৰাজবংশী গিলা কোচ ৰাজা বিশ্বসিংহই কোচ সম্রাজ্যৰ জুৰণি দেওয়াৰ আগত কোচ ভাষাত কথা কইছিল যিটা ভাষা আজিও মেঘালয়েৰ গাৰো পাহাৰত থাকা ৫০০০০ হাজাৰেৰ মতো কোচ জনগনে বাচে ৰাখি আছে । কোচ ৰাজা বিশ্বসিংহই কোচ জাতিক হিন্দু ধর্মত ধর্মান্তৰ কৰাৰ পৰে কোচ জনগনেৰ উপৰাত আর্য ভাষাৰ প্রভাব বিস্তাৰ হবাৰ ধইৰলেক যাৰ ফলত কোচ জাতিৰ মানুষগিলায় পৰবর্তী সময়ত আর্য ভাষাত খুব কৰি প্রভাৱিত হয় । ছাৰা-ছাৰিৰ মাজত এক মিশ্রিত ভাষাৰ প্রচলনৰ মধ্যদিয়া উমা উমাৰ দৈনন্দিন জীৱন কাটেবাৰ ধৰিলেক । যাৰ ফলত কোচ ৰাজবংশী গিলাৰ ভাষা হইল ইণ্ডো-মঙ্গোলয়ড্‌ । আৰ এই বৃহৎ জনসংখ্যাৰ ভাষাটাৰ নাম কোচ ৰাজবংশী (কামতাপুৰী) । যদিও সাম্প্রতিক সময়েৰ কোচ ৰাজবংশী (কামতাপুৰী) । যদিও সাম্প্রতিক সময়েৰ কোচ ৰাজবংশী (কামতাপুৰী) ভাষাটা কোচ সাম্রাজ্য জুৰণি দেওয়াৰ পাছত মিশ্রিত ইণ্ডো-মঙ্গোলয়ড্‌ বুলি আখ্যা পায় হইলেও কিন্তু কামতাপুৰেৰ সুদীর্ঘ ইতিহাসেৰ কাতি যদি নজৰ ঘুৰাই তাহলে পূর্বেৰ কামতাপুৰ ভূমিতো ভাষাৰ ক্ষেত্রতো এক স্বকীয়তা দেখিবাৰ পাওৱা যায় । বা কামতাপুৰী ভাষাৰ সুদীর্ঘ এক ইতিহাস চকুত পৰা দেখা যায় । সেই ক্ষেত্রত কামতাপুৰী ভাষা প্রাচীন থাকি আজিৰ এই অর্বাচীণ কোচ ৰাজবংশী (কামতাপুৰী) ভাষা । ইতিহাসেৰ পাতাত এই কথা স্পষ্ট যে কামতাপুৰ যেমুন স্বকীয় স্বতন্ত্র ৰাজ্য আছিল ঠিক তেমুনে ঐ বৃহত্তৰ কামতাপুৰ অঞ্চল ভাষাৰ ক্ষেত্রতো স্বকীয়তা পূর্বৰে থাকি বহন কৰি আসিছিল । ত্রোয়দশ শতিকাৰ পৰেৰ কামতাপূৰেৰ ৰাজ্য দুর্লভ নাৰায়নেৰ ৰাজত্যৰ কালত কামতাপুৰ ৰাজ্যত ভালে সংখ্যক সাহিত্যও ৰচনা হইছিল আৰ এই সাহিত্য গিলায় হইল কামতাপুৰী বা আজিৰ কোচ ৰাজবংশী ভাষাৰ পৌৰানিক প্রমান । যেমুন – ঐ সময়েৰ সমসামিয়িক কবি হৰিবৰ বিপ্রৰ ৰচনাৰ খানিক –

জয় জয় নৃপবৰ দুর্ল্লভ নাৰায়ন ৰাজা

কামতাপুৰ ভৈল বীৰবৰ ।

        ফলত এই কথা ইতিহাস প্রমানিত যে কামতাপুৰেৰ জনগনেৰ যেমুন কৰি কামতাপুৰ ৰাজ্য আছিল ঠিক তেমুনে কামতাপুৰী জনগনেৰ নিজস্ব ভাষাও আছিল । কামতাপুৰ ৰাজ্য ভাঙে-চিৰি ছান-বান কৰি দিবাৰ পায় কিন্তু কামতাপুৰী জনগনেৰ মুখেৰ ৰাও এলাও নাহওয়া কৰি দিবাৰ পায় নাই যতোয় অপচেষ্টা চলুক না কেনে যাৰ ফলত অনেক বাধা-বিপত্তি আৰ সময়েৰ ডাঙত থেতেৰা-বেতেৰা ৰূপত হইলেও বৃহত্তৰ কামতাপুৰ অঞ্চলত আজিও এই ভাষা শুনিবাৰ পাওৱা যায় যাক বর্তমান কোচ ৰাজবংশী বা কামতাপুৰী ৰূপে জানা যায় ।

        পৃথিৱীৰ প্রত্যেকটা ভাষা প্রথমে ‘Dialect’ ৰূপত থাকে আৰ আউলাং-ঝাউলাং অবস্থাত থাকে ; পাছতহে এই ভাষাগিলাক Select and settle ৰ মাধ্যমত Standard বা Writing language কৰা হয় । এই প্রক্রিয়াৰ দ্বাৰায় পৰর্বতী কালত একটা ভাষা অধিক চর্চাৰ ফলত একটা ভাষা বেশিৰ থাকি বেশি Develop হয় । যেনং  - ইংৰাজী, ৰুছ, ফৰাচী, বাংলা, চীনা  ইত্যাদি ভাষাগিলা এই পদ্ধতিৰ দ্বাৰায় অনেক অগ্রগতি লাভ কইৰছে । তদৰূপ কোচ ৰাজবংশী ভাষাৰ ক্ষেত্রতো ইয়াৰ ব্যতিক্রম নাহয় । এই পদ্ধতিৰ সহায়ত বেশিৰ থাকি বেশি চর্চাৰ ফলত ভাষাটাক বিকাশেৰ পথত আগে নেওৱা যায় । যদিও বর্তমানে এই ভাষাটাক অঞ্চল বিশেষ আলাদা-আলাদা ৰূপত দেখা যায় যেমুন – গোৱালপাৰীয়া, ৰংপুৰীয়া, জলপাইগুৰীয়া, দিনাজপুৰীয়া কোচবেহাৰীয়া ইত্যাদি তাও কিন্তু ইয়াক খুব অধ্যয়ন আৰ চর্চা কৰিয়া Select and settle ৰ মাধ্যম দিয়া এক সঠিক ৰূপ Standard and writing language কৰা যায় বা এই পদ্ধতিতে কোচ ৰাজবংশী ভাষাটাক Develop ৰ চিন্তা প্রতিজন কোচ ৰাজবংশী জনগন কৰিবা লাগিবে বা কৰা দৰকাৰ । বর্তমান যিগিলা ভাষা উচ্চমানেৰ তথা বৃহৎ সাহিত্য ভাণ্ডাৰেৰ অধিকাৰী ঐগিলা ভাষা একে দিনে ঘপ্‌কৰি আজিৰ ৰূপ পায় নাই । এদন কৰি কোচ ৰাজবংশী ভাষাৰ ক্ষেত্রতো কোচ ৰাজবংশী জনগন দৈনন্দিন চিন্তা-চর্চাৰ মাধ্যম দিয়া অধ্যয়ন আৰ চর্চাৰ বলত ক্রমাগতভাৱে ভাষাটাক একটা সঠিক মাত্রা প্রদান কৰিবাৰ সক্ষম হইবে । কোচ ৰাজবংশী ভাষাৰ ক্ষেত্রত ; আজিৰ সময় ভাষা সাহিত্যৰ মানদণ্ড বিচাৰেৰ সময় নাহয় ; যায় যেম্‌নে পায় ভাষাটাক একটা নির্দিষ্ট মাত্রা প্রদানেৰ বাদে নিজেৰ নিজেৰ আঞ্চলিক ভাষাত লেখা-মেলাৰ চর্চা কৰিবাৰ সময় । সময়েৰ ঢৌ গিলা যেলা আখৰেৰ দ্বাৰায় বন্দি কৰি ৰাখা হব সেলা এক নির্দিষ্ট সময়ত যায়া স্বয়ং ক্রিয় ভাবত এক নির্দিষ্ট মাত্রা পাবো । (এই ক্ষেত্রত কোচ ৰাজবংশী শিক্ষিত জনসাধাৰনেৰ বিশেষ দায়িত্ব আছে বুলি কওয়া হইল ।)

        কোচ ৰাজবংশী ভাষাৰ সাহিত্যৰ দিশটা একেবাৰে দুর্বল নাহয় । আমা যদি অসমীয়া ভাষা সাহিত্যৰ মধ্যযুগটা দেখিৰ যাই তাহইলে আমা দেখিবাৰ পাই যে ঐ সাহিত্যগিলা গোটায় আমাৰে অর্থৎ কোচ ৰাজবংশী কামতাপুৰী । যিয়েই নাহউক ঐটা অন্য এক বিষয় । কোচ ৰাজবংশী ভাষাত আদিতে থাকি সাহিত্যাদি ৰচিত হয়া আসিছে কিন্তু ঐগিলাক আমাৰ জনগনে যথাসময়ত তুলি আনি ছিল-ছাব্বা মাৰা হয় নাই বুলিহে..., কিন্তু চতুৰ গোষ্টীয়ে চতুৰতাৰ প্রয়োগ কৰি আমাৰ সম্বল গিলা আজি নিজেৰ ছিল-ছাব্বা মাৰিবাৰ ঠিকেই সক্ষম হইছে । যেমুন অসমীয়া ভাষা । মহাপুৰুষ শংকৰদেৱ কোচ ৰাজা নৰনাৰায়নেৰ ৰাজত্ব কালত কামতাপুৰ ৰাজ্যেৰ ৰাজসভাত থাকি তখনেৰ দেশী ভাষা বা কোচ ৰাজবংশী বা কামতাপুৰী ভাষাত ৰচনা কৰা সাহিত্য গিলা আজি গোটায় অসমীয়া হয়া গেইল । সাহিত্য হইল লোক জীৱনেৰ আৱেগ অনুভূতিৰ বাহ্যিক ৰূপ । প্রতিটা ভাষাৰ সাহিত্যয় সাহিত্যৰ ৰূপ পাওৱাৰ আগত ঐগিলা লোক কথা ৰূপত থাকে । আৰ লোক কথা হইল বিভিন্ন জনশ্রুতি শ্লোক, গান কেচ্ছা ইত্যাদি । এগিলাৰ কোনো সৃষ্টি কর্তা নাই । থাকিলেও সঠিক কৰি কওৱাটা মুস্কিল । কোচ ৰাজবংশী জনসমাজেতো এমুন লোক সাহিত্যৰ অনেক উল্লেখ পাওৱা যায় । যেমুন – প্রেমিকাই প্রেমিকক উদ্দেশ্য কৰি গান গায় –

 নলেৰ আগুন তলে তলে

খাগৰাৰ আগুন জ্বলে

মোৰ নাৰীৰ মনেৰ আগুন

বাহিৰে ভিতৰে পোৰে . . . ইত্যাদি ।

যেমুন এউৰি মাগা গান –

এউৰি . . . ! এউৰি !

লাউৰ পাতা ঝালাউ লাউ

তাক খায়া নিন পালাউ ।

নিন খিনি হাসেৰে ;

চকু চিপা নাচেৰে ।

চকু চিপা দেহাৰ বিষ ;

মাগিয়া আনিলং ধান বিশ ।

কোচ ৰাজবংশী জনসমাজত ইত্যাদি মূলক লোক সাহিত্যৰ অভাৱ নাই , যদি ঘুঙ্‌টিবা যাং । অথচ আজি এই অমূল্য সম্পদ গিলা বিলুপ্তিৰ পথত । কোচ ৰাজবংশী ভাষাত পাওৱা এই লোক সাহিত্য গিলায় কোচ ৰাজবংশী ভাষা আৰ সাহিত্যৰ মজবুত ভিত্তি স্পষ্ট কৰায় । আজিৰ শিক্ষিত সমাজ এগিলাৰ উপৰা খানিক আধুনীকৰণ দৃষ্টি নিক্ষেপ কৰিলেই হইল । তেই বুজিবাৰ পাব কোচ ৰাজবংশী ভাষা সাহিত্যৰ মর্মাত্মক কথা । সগাৰে শেষত কোচ ৰাজবংশী ভাষা সাহিত্যৰ বিকাশেৰ বাদে এখিনা কথা উল্লেখ কৰিবাৰ চাং – If we want to walk safely in to the future , then we will have to walk upon the firm soil our folklore. (Kamensky, 1995, P, 22)

*****

           

প্রত্যাহ্বানেৰ মুখত কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ প্রাসংগিকতা

অৰূপজ্যোতি দাস

ইন্টাৰনেটৰ থাকি নেওৱা

বুলিবদল- হেকলাৰ কোচ

কামতাপুৰ আন্দোলন বুলি কইলে সাধাৰণতে কোচ ৰাজবংশীৰ কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ দাবীৰ আন্দোলনকে বুজায় । অবশ্যে অধিক ওসাৰ অর্থত যদি কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ কথা আলোচনা কৰা যায় তাহলে কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ গণ্ডিৰ ভিতিৰাত অসমেৰ কোচ ৰাজবংশীৰ জনজাতি কৰণেৰ দাবী, পশ্চিম বংগৰ কোচ ৰাজবংশী গিলানেৰ কামতাপুৰী ভাষাৰ সংবিধানেৰ অষ্টম অনুসূচীত স্বীকৃতিৰ দাবী, গ্রেটাৰ কোচ বেহাৰ পিপল্‌চ এছ’ছিয়েশ্বনেৰ অবিভক্ত গোৱালপাৰা আৰ উত্তৰ বংগক নিয়া এক নিজস্ব আলাদা প্রশাসনিক গোটেৰ দাবী ; এই সউগ গিলা কথা আলোচনা কৰিবা লাগা হয় । যিয়েই নাহউক অন্য বিষয় গিলা বাদ দিয়াও যদি খালি গৃহভূমিৰ (কামতাপুৰ) দাবীটাৰ কথায় আলোচনা কৰা যায় তাহলে দেখা যায় যে উপযুক্ত হুকাৰি নাপাইলেও, কোচ ৰাজবংশীৰ গৃহভূমিৰ দাবীটা কোচ ৰাজবংশী গিলানে বহুত দিন আগেৰ থাকি বেস শক্তিশালী ৰূপতেই উপস্থাপন কৰি আসিছে । বিশেষ কৰি কোচ বেহাৰ ৰাজ্য খান ইয়াৰ জনসাধাৰণেৰ মতেৰ বিৰুদ্ধে ১৯৫০ চনত পশ্চিম বংগৰ সাথত সামিল কৰাৰ দিনেৰে থাকি কোচ ৰাজবংশীৰ বাদে বা কামতাপুৰ অঞ্চল (মূলত: আজিৰ উত্তৰ বংগ আৰ নামনি অসম)এৰ খিলঞ্জীয়া জনতাৰ বাদে এখান আলাদা ৰাজ্যৰ দাবীটা থামিয়া থামিয়া উত্থাপিত হয়া আসিছে । কুৰি শতিকাৰ নব্বৈ দশকেৰ থাকি এই আন্দোলন উত্তৰ বংগৰ সীমিনা পাৰ হয়া অসমতো সোমাইছে । নব্বৈৰ দশকটা কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ বাদে একটা নির্ণায়ক দশক; কেনেনা এই আন্দোলনেৰ সাথত জড়িত বর্তমানেৰ প্রায়গিলা সংগঠনেই এই দশকটাত জন্ম লাভ কৰা । ‘কামতাপুৰ পিপলচ্‌ পার্টিৰ (কে পি পি)’ জন্ম ১৯৯৬ চনত । সশস্ত্র সংগঠন ‘কামতাপুৰ লিবাৰেশ্বন অর্গানিজেশ্বন (কে এল অ)ৰ’ জন্ম ১৯৯৫ চনত, ‘গ্রেটাৰ কোচ বেহাৰ পিপল্‌চ এছ’ছিয়েশ্বনেৰ ’ জন্ম ১৯৯৮ চনত । আৰ একফালে গোটায় ‘কোচ ৰাজবংশী ছাত্র সন্থা (আক্রাছু)ৰ’ জন্ম ১৯৯৩ চনত । এই গোটায় গিলা সংগঠনে জন্ম লগ্নৰে থাকি এলা পর্যন্ত নিৰবিচ্ছিন্ন ভাবে কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ সাথে জড়িত হয়া আসিছে । এইখিনিতে একটা মন কৰিবা লাগা কথা হইল অসমেৰ থাকি কামতাপুৰ গৃহভুমিৰ দাবীটা উত্থাপিত হইছে কোচ ৰাজবংশীৰ নৃগিষ্ঠীয় পৰিচয়ক ভিত্তি কৰি অর্থাত বড়োৰ জন্যে যদি বড়োলেণ্ড তাহলে কোচ ৰাজবংশীৰ জন্যে কামতাপুৰ । কিন্তু উত্তৰ বংগত কামতাপুৰেৰ দাবীটা উত্থাপিত হইছে একটা আঞ্চলিক দাবী হিসাবে অর্থাত কামতাপুৰ অঞ্চলেৰ বাসিন্দা সগাৰে জন্যে কামতাপুৰ । উত্তৰ বংগৰ খিলঞ্জীয়া মুছলমান, ৰাভা আৰ মেচ জনগোষ্ঠীৰ লোকগিলাও কামতাপুৰেৰ দাবীটাৰ প্রতি সন্মতি জানাইছে । উত্তৰ বংগ বিশ্ব বিদ্যালয়েৰ অধ্যাপক ড: ইচামুদ্দিন সৰকাৰক দুইবছৰ মান আগত গুৱাহাটীত নাগাইল পাওৱাতে কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ প্রতি থাকা উঞাৰ সমমর্মিতাৰ কথা দাস পাইছিলুং । অসমত এমুন হয় নাই আৰ সম্ভাবনাও নাইএৰ মতো লাগে । অসমেৰ প্রায়গিলা জনগোষ্ঠীয়েই বর্তমান নিজেৰ নিজেৰ স্বাধিকাৰেৰ আন্দোলনত ব্যস্ত । মিলা-প্রীতিৰ সংগ্রাম এলাও মেল্লা দূৰত ।

      কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ প্রথম আৰ প্রধান অসুবিধাটা হইল এই আন্দোলন হইছে আসম আৰ পশ্চম বংগ এই দুখান আলাদা ৰাজ্যৰ থাকি কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ প্রবক্তা কোচ ৰাজবংশী গিলা আজিৰ তাৰিখত মূলত: দুইটা আলাদা প্রশাসনিক গোট, ৰাজনৈতিক পৰিচয় আৰ সাংবিধানিক জাতীয়তাবাদত বিভক্ত । অসমেৰ আন্দোলন কাৰী গিলানে ধর্ণা স্মাৰক পত্র দিবাৰ যদি দৌৰাইছে দিছপুৰ বুলি আৰ একফালে উত্তৰ বংগৰ আন্দোলনকাৰী গিলা দৌৰাইছে কলকাতা বুলি । এমুন কৰি আন্দোলনটা যৌথভাবে আগবাঢ়ে নেওৱাত অসুবিধাৰ সৃষ্টি কৰিছে । তৎসত্ত্বেও কিন্তু দুয়ো ৰাজ্যৰ কোচ ৰাজবংশী সংগঠন গিলানে আন্দোলনটা যৌথভাবে আগবাঢ়ে নেওৱাৰ চেষ্টা কৰি আছে । আক্রাছুৰ অতুল ৰায় গোটে উত্তৰ বংগৰ অন্য কতোগিলা সংগঠনেৰ সাথত সাথ হয়া ‘গ্রেটাৰ কামতা ইউনাইটেড ফৰাম’ নামেৰ যৌথ মঞ্চ এখানেৰ জন্ম দিছে এই বছৰতে । ‘গ্রেটাৰ কোচ বেহাৰ পিপলচ্‌ এছ’ছিয়েশ্বনেৰ ’ আন্দোলনেৰ প্রতি আক্রাছুৰ বিশ্বজিত ৰায় গোটে সমর্থন আগবাঢ়াইছিল । কিন্তুক ইয়াক চেষ্টা বুলিহে কবাৰ পাই । প্রকৃতার্থত কিন্তু যৌথ আন্দোলন এলাও আৰম্ভ হয় নাই, ঘোষণা কৰাহে হইছে ।

   কামতাপুৰ আন্দোলন এলা স্তিমিত । অন্তত: উপৰায় উপৰায় দেখিলে তেমুনে লাগে । কিন্তুক ‘কামতাপুৰ পিপলচ্‌ পার্টিৰ’ উপ-সভাপতি সুনীল ৰায়ক কয়দিন মান আগত গুৱাহাটীত নাগাইল পাওৱাতে অয় আমাক জানাইলেক যে উত্তৰ বংগৰ উত্তৰ দিনাজপুৰ, দক্ষিণ দিনাজপুৰ আৰ মালদা এই তিনখান জিলাত কামতাপুৰেৰ স্পৃহা উমি উমি জ্বলি আছে খালি কায়বা জুই লাগেয়া দিলেই হইল । কিন্তু এই জুই খোনাক সঠিক দিশত আগেয়া নিবাৰ বাদে যোগ্য নেতাৰ সত্যি কৰিয়ায় অভাব আজিৰ কামতাপুৰ আন্দোলনত । সুনীল ৰায়েৰ সাথত এই কথাত একমত জলপাইগুৰীৰ বিশিষ্ট আইনজীবী নবেন দাস । প্রকৃতার্থত কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ প্রধান প্রত্যাহ্বানেই হইছে সগাৰে গ্রহণযোগ্য নেতাৰ সন্ধান তথা আন্দোলনৰত সংগঠন গিলাৰ মাজত সৃষ্টি হওৱা বিভাজনক বাধা দেওৱা । আজিৰ তাৰিখত কোচ ৰাজবংশীৰ প্রায় গিলা প্রধান সংগঠনেই বিভাজিত । কে পি পিৰ অন্যতম প্রতিষ্ঠাপক অতুল ৰায়ে কে পি পিৰ থাকি সৰকি যায়া খুলিলেক ‘কামতাপুৰ প্রগেছিভ পার্টি’; ‘গ্রেটাৰ কোচ বেহাৰ পিপলচ্‌ এছছিয়েশ্বন’ আৰো ফিৰ তিনটা ভাগত বিভক্ত । আক্রাছু দুইটা ভাগত বিভক্ত । এমুন বিভাজনেই স্বাভাবিকতেই সমগ্র আন্দোলনটাৰ উপুৰাত নেতিবাচক প্রভাব ফেলাইছে । আক্রাছুৰ একজন তৃণমূল পর্যায়েৰ কর্মীৰ মতে আভ্যন্তৰীণ বিভাজন গিলানে উমাগিলাক অন্য জনগোষ্ঠী আৰ সৰকাৰেৰ হেয় প্রতিপন্ন কৰাৰ সাথতে উমাৰ আন্দোলনটাও দুর্বল কৰি ফেলাইছে । তদুপৰি এক সময়েৰ শক্তিশালী কোচ ৰাজবংশী সংগঠন ‘গোটায় অসম কোচ ৰাজবংশী সন্মিলনী’ বর্তমান প্রায় প্রভাবহীন হয়া পৰা আৰ কামতাপুৰেৰ দাবীটাৰ ক্ষেত্রত সংগঠনটাৰ গাও টান মাৰা মনোভাবেও কোচ ৰাজবংশী গিলাক শক্তিশালী সংগ্রামী জন-গোষ্ঠীৰূপে গঢ়ি তোলাৰ ক্ষেত্রত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিছে । কোচ ৰাজবংশী জনগোষ্ঠীৰ নেতাগিলানে এইধৰনেৰ প্রত্যাহ্বান গিলা কেমুন কৰি গ্রহণ কৰে তাৰ উপুৰাতে কামতাপুৰেৰ আন্দোলনেৰ ভবিষ্যত বহুখিনি নির্ভৰ কৰিব ।

  পৰিতাপেৰ কথা যে উত্তৰ পূবেৰ অন্যতম পুৰাণি আৰ দীর্ঘতম আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ আন্দোলন হওয়া সত্ত্বেও কামতাপুৰ আন্দোলনে সৰকাৰী পক্ষৰ থাকি কোনো একটা আদায় কৰিবাৰ পায় নাই আৰ ভাৰত ৰাষ্ট্রয়ো এই আন্দোলনক সমমর্মিতাৰে চায় নাই । সাধাৰণতে আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ আন্দোলনত শক্তিশালী সশস্ত্র সংগঠন জড়িত নাথাকিলে তথা আন্দোলন ৰক্তক্ষয়ী নাহইলে ভাৰত সৰকাৰে আন্দোলনেৰ প্রতি বিশেষ কৰি মন কান দেওয়া দেখা নাযায় । মিজো, নাগা তথা বড়োগিলানেৰ আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ আন্দোলনেৰ ফালে চকু ঘূৰাইলেই কথাটা ধৰিবাৰ পাই । অন্যহাতে সশস্ত্র সংগঠনেৰ উপস্থিতিৰ বাহানা নিয়া ভংগ কৰা হয় মানব অধিকাৰ । পশ্চিম বংগ সৰকাৰে কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ প্রকৃত কাৰণ অনুধাৱণ কৰাতকৰি ভূয়া সংঘর্ষত তেজাল ৰাজবংশী যুবকক হত্যা কৰা, কে পি পিৰ সদস্য গিলানক জেলত ভৰোয়া, নির্দোষী খেতিয়কক উগ্রপন্থী দমনেৰ নামত আতিশয্যা কৰা আদি দমন মূলক নীতি দিয়া কোচ ৰাজবংশীৰ স্বাধীকাৰেৰ স্পৃহাক মষিমূৰ কৰাৰ চেষ্টা কৰি আসিছে বুলি প্রায়েই অভিযোগ উত্থাপিত হওয়া দেখা যায় ।

    কামতাপুৰ আন্দোলন বিচ্ছিন্নতাবাদী নেকি ? এইটা একটা কঠিন প্রশ্ন । পশ্চিম বংগৰ প্রাক্তন মুখ্য মন্ত্রী জোতি বসুৱে কইছে, কোচ ৰাজবংশী গিলা বাঙালী জাতিৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ । অসমেৰ বুদ্ধি জীবী গিলাও কয় কোচ ৰাজবংশী গিলা অসমীয়া জাতিৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ । অন্যহাতে সাম্প্রতিক কামতাপুৰ আন্দোলনেৰ জড়িয়তে বংগ আৰ অসমেৰ কোচ ৰাজবংশী গিলানে কবাৰ চায় যে (বংগ) কোচ ৰাজবংশী (অসমেৰ) কোচ ৰাজবংশীৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ । অর্থাত যিটা অসমীয়া আৰ বাঙালীৰ দৃষ্টিত বিচ্ছিন্নতাবাদী সেইটায় ফিৰ কোচ ৰাজবংশীৰ দৃষ্টীভংগীত একত্রীকৰণেৰ কাৰক । কোনটা শুদ্ধ ?....এইটা বুজাটা জটিল নাহয়, যদি মন ঠিকেই প্রগতিশীল হয় । কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ দাবীৰ কথাটা যেলা বুদ্ধি জীবী মহলে আলোচনা কৰে, সেলা উমা প্রায়েই কোচ ৰাজবংশী জাতিক কামতাপুৰ ৰাজ্য দিবায় লাগিব বুলি আলোচনা কৰে । ফলত উমাৰ আলোচনা সীমাবদ্ধ হয় বিশেষ কৰি কামতাপুৰ ৰাজ্য সৃষ্টিৰ সাংবিধানিক অসুবিধা, বড়োলেণ্ড থাকাতেই একেখান ভূখণ্ডক নিয়া কেমুন কৰি কামতাপুৰ হব ইত্যাদি জটিল আৰ কম দৰকাৰী কথাত । কামতাপুৰ দাবীৰ আণ্ডালত থাকা কোচ ৰাজবংশীৰ ক্ষোভ, নাপাওয়াৰ বেদনা আলোচনা কৰা নাহয় । জনগোষ্ঠীয় আন্দোলন মানুষেৰ আন্দোলন । এই আন্দোলনক মানবীয় দৃষ্টি ভংগী দিয়া চাবা নাজানিলে সঠিক আলোচনা নাহবাৰো পায় । কামতাপুৰেৰ মতো ‘টেৰিটৰিয়েল’ দাবী গিলাৰ কিবা সন্মানজনক ‘ননটেৰিটৰিয়েল’ সমাধান সূত্র আছে নেকি ? যদি আছে তাহলে সেইটা আলোচনা কৰাৰ উচিত আৰ অন্তিম সময় নিশ্চয় আসি পৰিছে ।

*****

July 2014

কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ বংশ পৰিচয়

-কোচ অনামিকা ৰায়

বর্তমান পৃথিবীৰ বুকত যেগিলা বৃহৎ জাতি গোষ্ঠী নিজস্ব ঐতিহ্য ভাষা সাহিত্য সংস্কৃতি ইত্যাদি দিশত উমাৰ মান মর্যাদা ৰক্ষা কৰি বিশ্বৰ পটভূমিত এক নৌতন আলোড়ণ সৃষ্টি কৰিবাৰ সক্ষম হইছে সেমুন ঐগিলা জাতিৰ প্রত্যেকেৰে নিজস্ব ইতিহাস আছে বা বংশ পৰিচয় আছে যেইটা দিশত নাকি ঐ জাতিৰ প্রত্যেক জন মানুষে পূৰা-পূৰি সচেতন যাৰ ফলত উমাৰ জাতিৰ নাম বা জাত্যাভিমান বিশ্বৰ দৰবাৰত জয়-জয় মল-মল । মুঠ কথাত একটা জাতিৰ কল্পনা কৰিবাৰ হইলে ঐ জাতিৰ এক নির্দ্দিষ্ট ইতিহাস থাকাৰ প্রয়োজন । সেনং কৰি যদি আমা কোচ ৰাজবংশী জাতিৰ বংশ পৰিচয় হাস্তেবাৰ চাই তাহলে সর্বপ্রথমে আমাৰ নৃতত্ত্ব বিদ্যাৰ আশ্রয় নিবা লাগিব বা নৃতত্ত্ব বিদ্যা জানিবা লাগিব । এলা কথা হইল কি এই নৃতত্ত্ব বিদ্যা..........? যাক ইংৰাজীত কওয়া হয় ‘Anthropology’ । আৰ এই ‘Anthropology’ ৰ সংজ্ঞা ‘Oxford Concise Encyclopedia’ বই’ত এমুন কৰি দিছে “The scientific study of man in his physical and social aspect. It includes archaeology, linguistic, cultural or social anthropology and physical anthropology. Physical anthropology is concerned with the origins and evolution of man through the examination of his fossil remains and the study and classification of the races. Cultural anthropology is concerned with the evolution of human society and culture including language and with the systematic comparison of social, linguistic technical and behavioural diversity. ” মানে সহজ অর্থত নৰ বা মানবক নিয়া উমাৰ বংশগত গোড়া হাস্তেবাৰ বাদে বিজ্ঞানসন্মত যি এক গোবেষণা আৰ আলোচনা কৰা হয় তাকে নৃতত্ত্ববিদ্যা (Anthropology) বোলে । নাইবা কোনো একটা জাতি বা বংশ গোষ্ঠীৰ আদি মূল বিচিৰি বিজ্ঞান সন্মত ভাবে যে শাস্ত্রয় আলোচনা আগবাঢ়ায় তাকে নৃতত্ত্ববিদ্যা (Anthropology) বোলে । আৰ যায় এই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে বা এই বিষয় সন্দর্ভত শাস্ত্র ঘাটে তাক নৃতত্ত্ববিদ (Anthropologist) বোলে । বিশ্বৰ নৃতত্ত্ববিদ গিলা বিশ্বৰ মানব গোষ্ঠীক তিন ভাগত ভাগ কৰিছে ; যেনং আর্য, অষ্ট্রিক আৰ মঙ্গোলীয় । বিশ্বৰ নৃতত্ত্ববিদ যেনং ছাৰ এডওয়ার্ড গেইট, হিমিল্টন, ৰিজিলি, বুকুন, সুনীতি কুমাৰ চট্টপধ্যায়, ড: বি.এম দাস ইমায় কোচ ৰাজবংশী জাতিটা যে মঙ্গোলীয় বংশোদ্ভব তাক প্রমাণ সহকাৰে চিনাক্ত কৰিছে । মঙ্গোলীয় ফৈদেৰ মানুষ গিলা যেনং উমাৰ দেহাৰ বৰণ হলুদ-ফৰ্‌সা,দেহা-খাটা,মুখ আৰ নাক চেপ্‌টা,চকু গিলা ছোট ছোট,দাড়ি মোচ নাই বা থাকিলেও খুব পাতলা ।

        কোচ,বড়,ৰাভা,গাৰো,কোক-বড়,মেইতেই,লেম্বু,তামাং,গুৰুং,চীনা,জাপানী ইত্যাদি জাতি জনগোষ্ঠী গিলা মঙ্গোলীয় ফৈদেৰ অন্তর্ভুক্ত ।

        উপুৰাৰ বর্ণনাত বিষয়টা সন্দর্ভত সংক্ষিপ্ত ৰূপত বর্ণনা কৰা হইলেও কোচ ৰাজবংশী জাতিটা যে মঙ্গোলীয় ফৈদেৰ তা লম্বা কৰি আলোচনা নাকৰিলেও বুজি পাওয়াত বাকী না ৰয় । অন্যহাতে কোচ গিলা যে অতীতত একটা বৃহৎ গোষ্ঠী বা মহা জাতিহে আছিল আৰ সমগ্র এচিয়া মহাদেশেৰ অগ্রণী লোক গোষ্ঠী ৰূপে পূবে কম্বোডিয়াৰ থাকি আৰম্ভ কৰি পশ্চিমে এচিয়া মাইনৰ,বেবীলন,ছিৰিয়া পর্যন্ত সিতিৰি পৰিছিল আৰ ইমাৰ পশ্চিম ভাৰতীয় ঠাইলটায় ইউৰোপত প্রথম সভ্যতাৰ জুৰ্‌ণি দিছিল ;ঋগবেদ, গ্রীচ দেশেৰ বুৰঞ্জী আৰ ১৯২২ চনত প্রকাশিত নগেন্দ্র নাথ বসুৰ ‘Social history of Kamrup’ ত যিগিলা তথ্য পাতি পাওয়া যায় ঐগিলাৰ উপুৰাত বিচাৰ কৰিলে এই কথাৰ প্রমাণ স্পষ্ট । আৰ ইয়াৰ উল্টা পাকে আজিৰ তাৰিখত দেখো ! যিটা জাতিয়ে এক সময়ত বিশ্বৰ পটভূমিত এক যুগময়ী ইতিহাস সৃষ্টি কৰিবাৰ সমর্থ হৈছিল বা আজিৰ তাৰিখত এই বৃহৎ লোক গোষ্ঠীৰ সমষ্টি বৃহৎ জাতিটায় বিশ্বৰ পটভূমিত এক তোল-পাৰ তোলা লাগ্‌ছিল ঐ জাগাত আজি এমুন এক পৰিস্হিতিৰ সন্মুখীন হয়া আছে যে নিজেৰ পৰিচয় তথা জাতীয় অস্থিত্ব সংকটত । অতীতে কয় কোচ গিলা যে পৃথিবীৰ ভিতিৰাত একটা আলদা সুবৃহৎ জাতি তাক আৰ আমা অন্য কথা দিয়া বুজিবাৰ দৰকাৰ নাই । এই বৃহৎ কোচ জাতি নানান সময়ত নানান সমস্যাৰ সন্মুখীন হয়া আজি প্রায় কোচেৰ বা জাতীব মূল বৈশিষ্ট্য হাৰে ফেলাইলেও ইয়াৰ মূল গোট এলাও মেঘালয়েৰ গাৰো পাহাৰত দেখিবাৰ পাওয়া যায় । আৰ আমাৰ এই আলোচনাৰ মূল আলোচ্য বিষয় কোচ ৰাজবংশী জাতি ইয়াৰে এক প্রায় নষ্ট হয়া যাবাৰ ধৰা ঠাইল । যিয়েই নাহউক দিন থাকিতে হৰিৰ নাম নেওয়া হইছে বুলি আজি মূল গোড়া হাস্তেবাৰ সক্ষম হইছি । অবশ্যে জাতি গঠনেৰ ক্ষেত্রত অপভ্রংশিত ৰপতে হউক বা বিকশিত ৰূপতে হউক বর্তমানেৰ যেইটা কোচ ৰাজবংশী বুলি চিনাক্ত কৰণ এক বৃহৎ জাতি ইয়াৰ আণ্ডালতো ভালেখোনা কিচ্ছা নাথাকা নাহয়.....। কিচ্ছা যিয়েই নাথাকুক আজিৰ এই বৃহৎ কোচ ৰাজবংশী জাতিটা যে প্রকৃততে আগত কোচ আছিল ইয়াৰ প্রমাণ বাৰে বাৰে পায়া আইসা হইছে আৰ ইয়াতে কাৰো দ্বিমত নাই । যেনং অতীতেৰ বৃটিশ শাসন আমোলত কোচ ৰাজবংশী গিলাক কোচ জাতি হিসাপে ‘Census’ ত লিপিবদ্ধ কইৰছে । বিশেষ কৰিয়া ১৮৭১, ১৮৮১, ১৮৯১, ১৯০১ কড়ালেৰ বৃটিশ সৰকাৰেৰ ‘Census’ ত কোচ ৰাজবংশী গিলাক কোচ জাতি হিসাপে লিপিবদ্ধ কৰা হইছিলেক । যদিও এক পক্ষেৰ লোক আজি কালি কোচ শব্দটা এৰেয়া নিজ জাতিৰ পৰিচয় হিসাপে ৰাজবংশী বা জাগায় জাগায় ক্ষত্রিয় ৰাজবংশী বুলি নিজকে প্রতিপন্ন কৰিবাৰ চায় সেটা কিন্তু একটা ভ্রান্ত ধাৰণা ছাৰা কিছুই নাহয়...; আৰ এগিলা ব্যক্তি ইতিহাসেৰ কাতি চকুমুঞ্জা । কোচ শব্দটা বাদ দিয়া ৰাজবংশী কোনোদিনো একটা জাতিৰ নাম বা জাতি নাহয়, আৰ কোচ ৰাজবংশী মানেইতো আজি মেঘালয়েৰ গাৰো পাহাৰত স্বকীয় বৈশিষ্ট্যক খাউমচি ধৰিয়া জীবন যাপন কৰি থাকা ঐ কোচ গিলাৰে ঠাইল বা বংশধৰ আৰ ঐ কোচ মানেইতো বৃহৎ মঙ্গোলীয় ফৈদ বা গোটেৰ এক অংশ । এই যে বংশৰ গোৰা হাস্থে বাহিৰ কৰা ‘লিংক’ এইটা যে বিজ্ঞানসন্মত প্রমাণিত তাক স্বীকাৰ কৰায় লাগিব । অবশ্যে আজিৰ কোচ ৰাজবংশী জাতিক নিয়া যেগিলা বাক-বিতণ্ডা তাৰ আণ্ডালত যে কতোগিলা ঐতিহাসিক ভুল আছে তা মানি নেওয়ায় লাগিব ।

 কোচ-ৰাজবংশ আৰ কামতাপুৰ ৰাজ্যৰ এক সংক্ষিপ্ত ইতিহাস :

      প্রাগজ্যোতিষপুৰ ।। প্রগজ্যোতিষপুৰেৰ ৰাজা আছিল; নৰকাসুৰ, বকাসুৰ, ভগদত্ত ।

      কামৰূপ ।। বর্মন বংশ; ভাস্কৰ বর্মনেৰ তাম্রশাসনেৰ থাকি জানা যায় যে অৰ বংশৰ উর্দ্ধতম একাদশ জন ৰাজায় ঐ ৰাজ্য শাসন কইৰছিল । ভাস্কৰ বর্মন সপ্তম শতিকাৰ একজন মহাপ্রতাপী ৰাজা আছিল যাৰ ৰাজত্ব কালত চীনেৰ পর্যটক হিউয়েন চাং কামৰূপ ভ্রমন কইৰছিল ।

     কামতাপুৰ ।। কামৰূপেৰ পশ্চিম অংশ খানেৰ নাম হইল কামতাপুৰ । যাৰ জুৰণী দেয় ১২৫০ খৃষ্টাব্দত মহাৰাজ সন্ধা ৰায় । পছত এই ৰাজ্যৰ ৰাজা আছিল ক্রমে; দুর্লভ নাৰায়ন । কামতেশ্বৰ দুর্লভ নাৰায়নেৰ আম্বোলত কবি হেম সৰস্বতী আৰ হৰিবৰ বিপ্র সমসাময়িক প্রাকশঙ্কৰী কবি আছিল। হেম সৰস্বতীয়ে প্রহ্লাদ চৰিত্রত লেখছে...;

কামতামণ্ডল     দুর্লভ নাৰায়ন

নৃপবৰ অনুপম

তাহান ৰাজ্যত    ৰুদ্র সৰোচিত

দেবজিৎ কন্যা নাম ।....

   নীলধ্বজ । কামতা ৰজ্যৰ ১৪ শ শতিকাৰ ৰাজা আছিল । নীলধ্বজেৰ পাছত আনুমানিক প্রায় পঞ্চদশ শতিকাৰ আগভাগত চক্রধ্বজ কামতা ৰাজ্যৰ ৰাজা হয়, আৰ চক্রধ্বজেৰ পাছত নীলাম্বৰ এই ৰাজ্যৰ ৰাজা হয় । নীলাম্বৰেৰ দিনতে বাংলাৰ নবাব হুছেইন শ্বাহ কামতাপুৰ ৰাজ্য আক্রমণ কৰে ।

      ঐতিহাসিক কামতাপুৰেৰ ইতিহাস ঘাটিলে দেখা যায় যে প্রাচীন কাল থাকি নানান জন ৰাজা মহাৰাজাৰ ৰাজপাটত উত্থান হইছিল আৰ নিজ নিজ সময়ত শাসন ভাৰ চলেবাৰ কায়বা সক্ষম হইছিল আৰ কাৰবা পতন ঘটিছিল । তা যিয়েই নাহউক ঐতিহাসিক কামতাপুৰ ৰাজ্যত নানান ঘাত প্রতিঘাত পাৰ কৰি হইলেও অবশেষত ১৫শ শতিকাৰ থাকি কোচ ৰাজবংশেৰ এক গৌৰবময় সুকীর্তি কাহিনী আৰ বলিষ্ঠ পদক্ষেপ পাওয়া যায় । ১৫শ শতিকাত হাৰিয়া/হাউৰীয়া মণ্ডল আৰ হীৰা কোচেৰ বেটা বিশু কোচে বিশ্ব সিংহ নাম নিয়া কামতাপুৰ সাম্রাজ্যত কোচ ৰাজবংশেৰ জুৰণি দেয় আৰ মহাপ্রতাপী কোচ ৰাজা বিশ্ব সিংহ’য় পৰবর্তী সময়ত হিন্দু ধর্মত দীক্ষিত হয়া শিব পূজা কৰা আৰম্ভ কৰে ; এমুনকি পাছত নিজকে শিব বংশী বুলি কওয়া আৰম্ভ কৰে । যাৰ ফলত অৰ পৰেৰ বংশধৰ পূৰা-পূৰি হিন্দু ধর্মীয় লোক আৰ নিজকে হিন্দু বুলি সাব্যস্ত কৰিৰ যায়া কোচ শব্দটাকে আস্তে আস্তে এৰে ফেলাইলেক আৰ নিজকে ৰাজবংশী বুলি পৰিচয় দিয়া আসিৰ ধইৰলেক । সেই নাকান কৰিয়ায় ৰাজ্যৰ সমসাময়িক অন্য প্রজাগণো কতোগিলা আধাকেল্টা ৰূপত ৰাজবংশী আৰ কতোগিলা কোচ ৰাজবংশী বুলি পৰিচয় দিয়া আসিছে । আসলতে ৰাজবংশী শব্দৰ মানে হইল; ৰাজাৰ বংশ যায় ৰাজবংশী তায় । ইয়াৰ বাহিৰা আৰ ৰাজবংশী শব্দৰ অন্য কোনো মানে নাই বা ৰাজবংশী বুলিতে তেমুন কোনো জাতি নাবুজায় আৰ তেমুন কোনো জাতিৰ নাম ইতিহাসেৰ পাতাতো দেখিবাৰ পাওয়া নাযায় । এইটা একটা সময়েৰ ভুল মাত্র । অবশ্যে যদিও বিষয়টাৰ উপুৰাত ভালকৰি চালি জাৰি দেখিলে খালি কোচ শব্দটাকে একটা জাতিৰ নাম হিসাপে আখ্যা পায় বা এইটায় সত্য; কিন্তু ঐতিহ্যমণ্ডিত পূর্বপুৰুষেৰ মান ৰক্ষাৰ হেতু কোচ ৰাজবংশী এই উভয় শব্দটাকে আজিৰ সময়েৰ সাথত সঙ্গতি ৰাখি এক নৌতন সুবৃহৎ জাতি গঠন প্রক্রিয়া হাতত নেওয়াটাও এই জাতিৰ প্রতিজন সদস্যৰে যুক্তিৰ ভিতিৰাত পৰে । আৰ এই সুবৃহৎ জাতি গঠন প্রক্রিয়াত আগভাগ নেওয়াটা এই জাতিৰ প্রতিজন লোকেৰে প্রধান দায়িত্ব বা মৌলিক কর্ত্তব্য । অবশ্যে জাতীয় বৈশিষ্ট্য গিলাৰ কথা ফাম ৰাখিবা লাগিব ।

      উপুৰাৰ বর্ণনাৰ থাকি বুজা গেইল যে কোচ ৰাজবংশী জাতিৰো এক সুবৃহৎ ঐতিহ্যমণ্ডিত ইতিহাস আছে, অবশ্যে সময়েৰ কালক্রমত  খানিকটা ইদিক সিদিক নাহওয়া নাহয় । তাও কিন্তু আদি মূলেৰ থাকি বিবেচনা কৰি দেখিলে দেখা যায় যে এক বৃহৎ জাতি গোষ্ঠী হিসাপে যি আলাদা বৈশিষ্ট্য থাকিবা লাগে তাক হাৰে ফেলাইছে যদিও কোচ ৰাজবংশী একটা আলাদা জাতি আৰ কিছু দিক দিয়া হইলেও এই জাতিয়ে নিজস্ব বৈশিষ্ট্য উভি নিয়া আসিছে । কিন্তু এইটা স্বীকাৰ কৰায় লাগিব যে বর্তমানেৰ প্রেক্ষাপটত আদর্শগত দিক দিয়া এক সুবৃহৎ জাতি গঠন কৰি বিশ্বৰ দৰবাৰত জিলিকিবাৰ হইলে আজি কোচ ৰাজবংশী জাতিৰঠে বা কোচ ৰাজবংশী জনগনেৰ গাত যি জাতীয় বৈশিষ্ট্য লাগি আছে তা পর্যাপ্ত নাহয় । কোচ ৰাজবংশী জাতিয়ে বা এই জাতিৰ জনগনে জাতীয় মর্যাদা অক্ষুণ্ণ ৰূপত ৰাখিবাৰ হইলে এখান জাতীয় মুক্তি সংগ্রামেৰ অবতাৰণা বা ঘোষণা কৰিবা লাগিব । জাতিটাক বাচে ৰাখাৰ খাতিৰত এক বলিষ্ঠ পদক্ষেপ নিবা লাগিব অন্যথা একটা জাতিৰ সর্বাংগীন দিশত বিকাশেৰ কথা চিন্তাৰ ওপাক ।   

***** 

সময়েৰ আগতে জাগিবা লাগিবে

- অর্পিতা কোচ

 এই যে আমা কই সময় নাই, ‘সময় অমূল্য ধন’ সময়ক চিনিয়া নিয়া কাম কৰি যাও; আৰ ইয়াৰ উল্টা পাকে মুই কং সময় অনেক আছে কিন্তু আমা সময়েৰ আগত জাগিবা লাগিবে নাহইলে একদিন ভৰ বান-পানীয়ে সউগ কিছু ভাসে নিয়া যাবাৰ সময় আমাৰ তামসা দেখা ছাৰা কৰিবাৰ মতো কিছুই থাকে না ঠিক তেমুনে, সময় আছে কিন্তু সময়েৰ আগত নাজাগিলে আমাগিলাৰ যে একদিন কি দশা হইবে সেটা কওয়া মুস্কিল । তো যিয়েই নাহউক প্রসঙ্গটা আৰ অতো লম্বা নাকৰিয়া সোজা-সুজি আসা যাউক আমাৰ সাম্প্রতিক সমাজ খানেৰ প্রতিচ্ছবিত । এতে সমাজেৰ প্রতিচ্ছবিৰ কথা কওয়া হইছে; প্রতিচ্ছবি মানে সহজ ভাষাত কিবা এক জিনিসেৰ হুবাহু ছবি বা আকৃতি । যেমুন আমা পৃথিবীৰ বুকত ক্রিয়া কৰি থাকা প্রতিটা জড় অথবা জীবিত প্রাণী বা উদ্ভিদেৰ ছায়া দেখিবাৰ পাই সেই মতোন এতে সমাজ খানেৰ ছায়াৰ বিষয়ে কওয়া হইছে। কিন্তু এই ছায়াৰ উপুৰা আমা খুব কম সংখ্যক লোকেহে নজৰ ৰাখিবাৰ পাং যাৰ ফলত সমাজেৰ আজিৰ এই দুৰাবস্থা ।(নাজানোং এই কার্যত মুই নিজে কতোসমান সফল্য) কিন্তু মুই দীর্ঘ বিশ্বাসী সউগ মানুষে একদিন নিজেৰ প্রাপ্যৰ জন্যে হাহাকাৰ কৰিব । যেমুন কৰি ভোক লাগাৰ পাছতহে খাদ্যৰ প্রকৃত মূল্য বুজা যায় তেমুন কৰি একদিন চৰম লাঞ্চনা বঞ্চনাৰ কবলত পৰিয়া কক্‌-বকে থাকা মানুষ গিলাও  প্রকৃত সত্যৰ সন্ধানত এখান সংগ্রামেৰ আয়োজন কৰিবে । তখন উমা উমাৰ নিজেৰ অধিকাৰেৰ ভিত্তিত সংগ্রাম কৰিবাৰ বাদে কাহৰো ধাৰ ধাৰিবাৰ নাহয়, নিজকে হনন কৰি হইলেও প্রকৃত সত্যটাক উপলব্ধি কৰিব আৰ মুক্তিৰ ৰাস্তা বাচি নিয়া মৰণেৰ সময়তো চিল্লাইবে এইটায় মুক্তিৰ পথ, শ্লগান টাইনবে এইটায় সর্বহাৰাৰ যাত্রা-পথ অন্যথা আমাৰ মতো সর্বহাৰা লোকেৰ আনন্দৰ উৎস বা অন্য কোনো ৰাস্তা খোলা নাই । কথাগিলা ভাবা মতে যদিও একেবাৰে এমুন আশা কৰা নাযায়, কিন্তু এইটা সত্য যে আমা যদি সময়েৰ আগত নাজাগোং তাহলে ইয়াত কৰি ভয়ানক দৃশ্যৰ সন্মুখীন আমাৰ মতো বঞ্চিত-লাঞ্চিত, শোসিত-নিষ্পেসিত লোক গিলাকে হবাৰ লাগিবে । আমাৰ ন্যায্য অধিকাৰেৰ ভিত্তিত অন্য কাহোয় আমাৰ সংগ্রামেৰ গোড়া ধৰিবাৰ নাহয়, যাতনাত ভুগি আছোং আমায় আৰ ভুগিয়া থাকিবা লাগিব আমায় যদি আমা আমাৰ ভাগ্য নির্ধাৰক কর্তা হবাৰ নাচাং । যদিও কথা গিলা ভাবিলে কিছুটা অন্যৰকম লাগে কিন্তু সত্য এইটায় যে নিজেৰ ভাগ্য নিজকে বদলাবা লাগিবে নাহলে আমা ভাবিবা লাগিবে আমা এই বসুন্ধৰাত জন্ম নেওয়াটায় ভুল....; না এমুন কৰি কমো যে আজি যেগিলা লোক ঐশ্বর্যৰ পাহাৰত বসি আমাৰ গুণ-গৰিমা গিলা সানি-খচি যায় ভোক কৰি আছে তথা আমাৰ ৰক্তৰ বিনিময়ত আমাক বুলি বিলি আছে খালি ড্রামে ড্রামে সাগৰেৰ লুণীয়া জল আৰ আমাৰ ঘামেৰ বিনিময়ত সাজে আছে উমা একেৰ পৰ এক উচা উচা দালান । তাহইলে কি কওয়া যায় এই লোকগিলাৰ এগিলা সউগ জন্মগত অধিকাৰ....! তাহলে কনতো উচিত বিচাৰ হওয়া চাই কি নাই...? পৰিবর্তনেৰ দৰকাৰ আছে না নাই....? যদি আছে কেমনে....? সেটা ভাবিবাৰ দৰকাৰ এইবাৰ তোমাৰ.....এমুনকি মোৰো । যদিও এই প্রশ্নৰ সমাধান অতো সহজে দেওয়াটা সম্ভব নাহয় তবু এই মুহুর্তত এখিনি কথা কয়া থুবাৰ চাং যে পৃথিবীত প্রাণী মাত্রই বাচি থাকিবাৰ অধিকাৰ আছে । ঠিক তেমুনেই আমা জীব শ্রেষ্ঠ মানুষ তো আমাৰো স্বতন্ত্র ভাবে বাচি থাকাৰ ইচ্ছা হওয়া টা স্বাভাবিক । তাহলে আমা কেমনে জীবনটা ভোক কৰিমো....! অন্য সাধাৰণ প্রাণী গিলাৰ মতোন কৰি ? তাহলে জীব শ্রেষ্ঠ মানুষ কথাটাৰ গুৰুত্বয় বা কোটাই ৰইল....; তো আমা যিহেতু জীব শ্রেষ্ঠ মানুষ, সেইবাদে বাচি থাকিবাৰ সাথে সাথে মানুষত্ব গুণ বা মানুষেৰ বৈশিষ্ট্য খোনা এৰে চলিলে নাচলিবে...এমুন হইলে সাধাৰণ পশু আৰ আমাৰ মাজত কোনো পার্থক্য নাথাকিবে । এই বিশ্ব সৃষ্টিৰ আৰত যেমুন কাহৰো হাত নাই তেমুন কৰি প্রকৃতিয়ে অবলীলাক্রমে সৃষ্টি কৰা প্রতিটা উপাদনতে মানুষেৰ ব্যক্তিগত কোনো অধিকাৰ নাই কিন্তু বাচি থাকিবাৰ বাদে প্রয়োজন সাপেক্ষে এই উপাদানেৰ সদব্যবহাৰেৰ কথাটা আলাদা । আৰ প্রকৃতিৰ থাকি প্রয়োজন সাপেক্ষে নূন্যতম লাগতিয়াল খোনা সগায় সমান ভাবে নিবাৰ পায় এইটা অধিকাৰত আছে । আৰ এই অধিকাৰ সাম্যতাৰ ভিত্তিত বন্টন কৰা হয় আৰ এইটায় হইল প্রকৃত অধিকাৰেৰ সংঞ্জা। তাতে মানুষেৰ আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ আৰ সার্বভৌমত্বৰ অধিকাৰত কোনো ধৰণেৰ হানি নাহওয়া কৰি সুৰক্ষিত ৰূপত সন্নিবিষ্ট হয়া থাকাটাকে বুজায় । তাহলে এলা কথা হইল; আজিৰ এই সমাজ খানেৰ এদন ঢকেৰ কাৰণ কি...,এই শ্রেণী বৈষম্যৰ কাৰণ কি...? আজি খুব কৰি ভাবিবাৰ আৰ ইয়াৰ অন্তৰালত লুকি থাকা কাৰণ গিলা ঘুঙ্‌টি বাহিৰ কৰাৰ সময় আসি পৰিল । অনথ্যা আমাৰ মতো  হতভাগা শ্রেণীৰ কোনোদিনো অন্ত নাপৰিব ।

      বর্তমান সমাজ বা আজিৰ সমাজ খানেৰ যেইটা অবস্থা তাক যদি ভালকৰি বিশ্লেষণ কৰা যায় তাহলে নিশ্চয় অতীতেৰ কাতি একবাৰ নজৰ দিবায় লাগিব; কেনেনা অতীতক নেদেয়া হে বর্তমান আইসে আৰ এই বর্তমানেৰ পিঠিত বসিয়ায় আমা একদিন ভবিষ্যতক আলিঙ্গন কৰিমো। তো এগিলা কথাৰ বিচাৰ কৰিবাৰ গেইলে প্রথমে অতীতেৰ নানানটা দিশ নিয়া চিন্তা কৰিবা লাগিব অতীতেৰ ভুল ভ্রান্তি গিলা বিশ্লেষণ কৰিবা লাগিব । অতীত মানেইতো বুৰঞ্জী/ইতিহাস । আৰ ভবিষ্যতেৰ পৰিবর্তনকামী সংগ্রামী জীবনত পাৰা দিবাৰ আগত অতীত বা ইতিহাস জানি নেওয়াটা খুব প্রয়োজন। প্রতিজন মানুষেৰে এইটা প্রাথমিক কর্ত্তব্য যে বর্তমানেৰ কাম কায গিলা সুচাৰু ৰূপে সম্পাদন কৰিয়া ভবিষ্যতেৰ দুনিয়া খানত সুপদক্ষেপ নিবাৰ বাদে উমা নিশ্চয় কৰি নিজেৰ ইতিহাস সম্পর্কে জ্ঞান তথা ভাল-মন্দ কথা গিলাৰ বিষয়ে ধাৰণা থাকাটা অনিবার্য । মানে এক কথাত পৃথীবিত বাচি থাকা প্রতিজন মানুষে নিজ নিজ অতীত বুৰঞ্জীৰ উপুৰাত দখল থাকাটা বাঞ্চনীয় নাহলে এখান আদর্শ সমাজ প্রতিষ্ঠাত ব্যঘ্যাত জন্মে বা উমাৰ থাকি পাবা লাগিয়া সমাজ খানেৰ কিছুই নাথাকে তাৰ মানে উমাৰ জন্ম মৰণেৰ মাজেৰ সময় খোনা বেকাৰ বুলি প্রতিপন্ন হয় । অবশ্যে খালি তথ্যগত জ্ঞান থাকিলে নাহয় প্রগতিশীল সমাজ ব্যবস্থাৰ বাদে তাক প্রয়োগ কৰিবা লাগিবে । উক্ত বর্ণনা খোনা একজন মসনুষেৰ মতো জাতিৰ ক্ষেত্রতো প্রযোজ্য । একটা জাতিৰ ক্ষেত্রত কবাৰ গেইলে যেমুন একজন মানুষে মানুষ হিসাপে বাচিবাৰ হইলে ঐ মানুষেৰ মানুষত্ব বৈশিষ্ট্য ছাৰা অৰ মানুষ জীবন বিকলাংগ; তেমুন কৰি একটা জাতিয়ে জাতীয় সত্ত্বাৰ পৰিচয় অটুট ৰাখি বাচি থাকিবাৰ হইলে ঐ জাতিৰ স্বকীয় বৈশিষ্ট্য আবশ্যক । একটা জাতিৰ বৈশিষ্ট্য বুলিতে...; ভাষা, সাহিত্য, সংস্কৃতি তথা যুক্তি সঙ্গত ইতিহাস যেইটা নাকি জাতিটাৰ স্বকীয় পৰিচয় ভাসে ৰাখাত সহায়ক আৰ এই বৈশিষ্ট্য ৰক্ষা আৰ বিকশিত ৰূপত বাচে ৰাখিবাৰ বাদে আগভাগ নিবা লাগিব ঐ জাতিৰ জনগনে অন্য কোনো সাগাই আসি ইয়াৰ আগভাগ নানিব বা মাথা পাতি এই বোজা নাটানিব পাইলে ধ্বংস কৰাৰহে চেষ্টাত থাকিব। যেমুন পৃথীবিৰ প্রতিটা জাতিৰ জাতীয় অস্থিত্ব সতন্ত্র পৰিচয় ভাষা সাহিত্য সংস্কৃতি অক্ষুণ্ণ ভাবত ৰাখি বাচি থাকিবাৰ অধিকাৰ আছে সেমুন কৰি উক্ত বৈশষ্ট্য ৰক্ষার্থে সংগ্রাম কৰা ঐ জাতিৰ জনগনেৰ প্রধান তথা মৌলিক কর্ত্তব্য অন্যথা একদিন ঐ জাতিৰ প্রতিজন মানুষে বাচি থাকিবাৰ অধিকাৰ বিচিৰি হাহাকাৰ কৰিবা লাগিব । সেইজন্যেইতো কং সময় আছে কিন্তু সময়েৰ আগতে জাগো আৰ জাতীয় অস্থিত্ব আৰ আত্মনিয়ন্ত্রনেৰ ৰক্ষাৰ বাদে এখান প্রকৃত সংগ্রামেৰ যো-জা কৰো । 

***** 

কোচ ৰাজবংশী লেখক সমাজ বুলি আবেদন........

আমাৰ নৌতন কৰি হাতত নেওয়া জাতীয় মুক্তি সংগ্রামেৰ সাহিত্যৰ দিশটা সফল গতিত আগে নিবাৰ বাদে লেখক সমাজেৰ থাকি নানান ধৰণেৰ (প্রবন্ধ, গল্প, উপন্যাস, কবিতা, কেচ্ছা) লেখা খুজিয়া আটুশ কৰা হইল । আমাৰ ‘উদাং ঘৰ’ত নিয়মীত ভাবে লেখা লেখকেৰ লেখাগিলা পৰবর্তী সময়ত বই আকাৰে ছাপা হইবে । ইয়াৰ বাবদত হওয়া খৰচা আলোচনী গোষ্ঠীয়ে বহন কৰিব ।

লেখা পাঠাওয়া ঠিকিনা : udangghar@gmail.com

                           udangghar.koch@blogspot.com

*****

কোচে মেচে পুজিবেক মোহৰ বাক্যত

অৰূপজ্যোতি দাস

ইণ্টাৰনেটৰ থাকিয়া নেওয়া

বুলিবদল: হেকলাৰ কোচ

          “History is but a pack of tricks we play on the dead”  - Voltaire

যাওয়া বছৰ সংঘটিত হওয়া বি টি এডিৰ গোষ্ঠী সংঘর্ষৰ ঘাউয়া ঐ অঞ্চলত এলাও সোমটা লাগে নাই । এলাও অনেক ঘৰ আধা পোৰা হয়া ৰয়া আছে ঘৰেৰ বাসিন্দা ঘূৰি আইসাৰ আশাত, কিন্তুক মানুষ গিলা আসিবাৰে পায় নাই । হয়তো সাহস গোটাবাৰ পায় নাই আৰ্‌ নাহইলে অন্য কোনোঠাই ডেৰা বান্ধি আছে সংঘর্ষৰ বেদনাময় স্মৃতিগিলা ভুলিব বুলি । বি টি এডিৰ গোষ্ঠী সংঘর্ষৰ স্মৃতি তজ-বজা হয়া থাকাতেই ৰাভা হাচঙেৰ সংঘর্ষয় আমাক আৰো ঝট্‌কে গেইল । দুখেৰ বিষয় ৰাভা হাচঙেৰ সংঘর্ষ নাই দমিতেই বি টি এডিত আৰো সংঘর্ষৰ পটভূমি ৰচনা হবাৰ ধৰিছিল । দৰং ৰাজবংশাৱলীক ভিত্তি কৰি প্রস্তুত কৰা দুইটা প্রশ্নত কোচ ৰাজা নৰনাৰায়নক বড়ো মেচ বুলি অভিহিত কৰা আৰ উমায় বাথৌ খেৰাই পুজা কৰা বুলি উল্লেখ কৰাত তথা আক্রাছুয়ে তাৰে প্রতিবাদ কৰাত বি টি এডিত অশান্ত হয়া পৰিল । অবশ্যে পৰস্থিতিৰ গুৰুত্ব বুজি হাগ্রামা মহিলাৰীয়ে উক্ত পৰীক্ষা বাতিল কৰাৰ সাথতে কোচেৰ ইতিহাস বিকৃত কৰাৰ বাদে ৰাজহুয়া ভাবে ক্ষমাও খোজে । দুর্ভাগ্যৰ কথা যে মহিলাৰী বাহেৰ এই সদিচ্ছা আৰ দূৰদর্শিতাক বুজি নাপায়া ‘বিশ্ব বড়ো ইতিহাস সঙ্গ’ নামেৰ সংগঠনটায় হাগ্রামাৰ ইতিহাস জ্ঞান নাই বুলি আক্রছুক প্রত্যাহ্বান জানোয়া কার্যয় পৰস্থিতি খুব জটিল কৰি ফেলাইছে । গেইট, সূর্য কুমাৰ ভূঞা বা ‘দ্য কোচ কিংডমে’ৰ মতোন গৱেষণা লব্ধ গ্রন্থ লেখাইয়া ড: ডি নাথ আদিৰ মতো ইতিহাসবিদক প্রত্যাহ্বান নাজানেয়া ‘বিশ্ব বড়ো ইতিহাস সংন্থা’য় কেনে বাৰে বাৰে আক্রাছুৰ নাকান সংগঠনক কুচুলিয়া আসিছে সেইটা নিশ্চয় চিন্তাৰ বিষয় ।

   এলা কথা হইল ইতিহাসেৰ টানা-আজোৰা নৌতন বিষয় বস্তু নাহয় । হোমাৰেৰ মৰণেৰ পাছত গ্রীছেৰ পাচখান না ছয়খান চহৰেৰ বাসিন্দায় উমাৰ চহৰখানে হোমাৰেৰ জন্ম স্থান বুলি দাবী কইৰছিল । ঠিক সেনং কৰি থাইলেণ্ডেৰ অনেকেই দাবী কৰে যে ৰামায়নত উল্লেখিত অযোধ্যা আসলতে ভাৰতত নাহয় , থাইলেণ্ডতহে আছে । জনপ্রিয় ইতিহাসেৰ ঐতিহাসিক চৰিত্রৰ পৌৰাণিক কাহিনীৰ অনেকেই দাবীদাৰ হয়া পৰে আৰ্‌ এইটা স্বাভাবিক । তেমুন একটা পৰম্পৰাত বড়ো গিলানে ডিমাচা আৰ কোচেৰ ইতিহাসেৰ দাবীদাৰ হয়া উঠিবাৰ পায় তাতো কোনো অস্বাভাবিকতা নাই । তাতে আৰো এই তিনোটা জনগোষ্ঠীৰ মূল একেই । আজি বড়ো বুলি পৰিচিত অসমেৰ জনগোষ্ঠীটায় উমাৰ জাতীয়তাবাদেৰ ইতিহাস গঠনেৰ প্রয়োজনীয়তাত সমগোত্রীয় কোচ বা ডিমাচা গিলাৰ ইতিহাস ব্যবহাৰ কৰিবাৰ পায় । তেমুনে একটা প্রয়োজনীয়তাতে ডিমাচা জাতীয় কিংবদন্তী ডেমালু কেম্প্রা ‘দৈমালু’ হয়া হেনে বড়ো হয় আ গেইল । এই ক্ষেত্রত কিন্তু ডিমাচা গিলাৰ আপত্তি থাকিবাৰো পায় ।

    

    কেচালি প্রশ্ন দুইটাৰ গোড়া দৰং ৰাজবংশাৱলী । কিন্তু প্রশ্ন দুইটাত উল্লেখ কৰাৰ মতোন বড়ো শব্দৰ উল্লেখ দৰং ৰাজবংশাৱলীৰ কোনোঠাইও নাই । তেমনে উল্লেখ নাই বাথৌ খেৰাই পুজাৰ । এইটা মাত্র প্রশ্ন কাগজত হে আছে । এমুন কি দৰং ৰাজবংশাৱলীত কোচ আৰ মেচ সমার্থক হিসাপেহে ব্যবহাৰ কৰা হইছে, বিপৰীত হিসাপে নাহয় । আসলতে দৰং ৰাজবংশাৱলীয়ে কোচ মেচেৰ মিলনেৰহে ঘাটা খুলি দিবা লাগিছিল, কেটাঙেৰ নাহয় । তাৰোপুৰা পৌৰাণিক আখ্যান সম্বলিত দৰং ৰাজবংশাৱলীত (যাৰ জন্যে গেইটে ইয়াৰ ঐতিহাসিক মূল্যৰ প্রতি সন্দেহ প্রকাশ কইৰছে) কামতা ৰাজ্যত কোচ ৰাজবংশৰ প্রতিষ্ঠাতা বিশ্বসিংহৰ হীৰা কুচনী আৰ পিতৃ মহাদেৱ বুলি উল্লেখ কইৰছে । বিজনী ৰাজবংশাৱলীত একেই কথা লেখা আছে । উল্লেখযোগ্য যে লোক সাহিত্যত শিৱ আৰ কুচনীক নিয়া গানেৰ উল্লেখ পাওয়া যায় । যেমুন গাৰো পাহাৰেৰ শিৱেৰ গানত পাওয়া যায় –

        “বাৰ গাও কুচঁনী বাচাঁ বাঢ়া ঠাই ।

        বাঘ চামৰা পৈৰা বসি আছে ভাঙুৰা শিবাই ।।

        হীৰাই কুচঁনী জীৰাই কুচঁনী নামে মধুমালা ।

        কালী কেনে নাযায় তুই আমাৰ কোচ পাৰা ।।”

(খলিল কোচ, লোক সাহিত্যত শিৱ আৰ কুচনী, অসমীয়া প্রতিদিন ১৩ আগষ্ট, ২০০৫) এমুন উদাহৰণ অনেক আছে ।

        এই হীৰাই কুচনী বা জীৰাই কুচনীয়ে হাৰীয়া মণ্ডল বা মেচক বিয়া কৰায় । বিশুৰ জন্ম মাতৃতান্ত্রিক কোচ সমাজত হওয়া বাদে বিশুই কোচ পৰিচয় গ্রহণ কৰে । গাৰো পাহাৰেৰ কোচ গিলা আজিও মাতৃতান্ত্রিক । অবশ্য ভূঞা গিলাক দমন কৰি কামতাত কোচ ৰাজবংশ প্রতিষ্ঠা কৰি বিশুয়ে শাক্ত হিন্দু গ্রহণ কৰি বিশ্ব সিংহ নাম নেয় । বিশ্ব সিংহয় হিন্দু ধর্ম গ্রহণ কৰি নিজকে শিৱ বংশী বুলি ঘোষণা কৰে । শাক্ত হিন্দুৰ পৰম্পৰা অনুসৰি তথা অন্য ৰাজবংশৰ পৰম্পৰা অনুসৰি বিশ্ব সিংহৰ ছাওয়া গিলা ফিৰ আৰো পিতৃতান্ত্রিক সমাজ ব্যবস্থাত সোমে পৰে । এলা বিশ্ব সিংহক মেচ বুলি কইলে এইটা মাতৃতান্ত্রিক সমাজ ব্যবস্থাৰ প্রতি ঘোৰ অপমান হয় । অবশ্যে উপনিবেশিকেই হউক, জাতীয়তাবাদেই হউক বা মৌলবাদদী ইতিহাসবিদেই হউক সউগতে পুৰুষেৰ দপ্‌দপানি ।

    কোচ জনগোষ্ঠীৰ থাকি কোচ ৰাজতন্ত্র বুলি পৰিবর্তিত হওয়া কাছাৰীকে আদি কৰি অন্যন্য জাতি কোচত সোমেয়া কোচ ৰাজবংশী সামাজিক গোট সৃষ্টি কৰা আদি এক সামাজিক প্রক্রিয়া, ইয়াক আজি আমা মুচি দিবাৰ নাপাং । আজি যেমুন কৰি বড়ো গিলায় পুণৰায় মেচ পৰিচয় বুলি ঘূৰি যাবাৰ চাইলে কাহোয় বাধা দিবাৰ নাপায় , ঠিক তেমুন কৰি কোচ পৰিচয় ত্যাগ কৰা ৰাজবংশী গিলানে যদি পুণৰায় কোচ পৰিচয় বুলি ঘূৰি যায় তাহলে তাতো কাহোয় বাধা দিবাৰ নাপায় । যেমুন কৰি হাৰিয়া মণ্ডলক দৰং ৰাজবংশাৱলীৰ থাকি মুচি দেওয়া নাযায়, তেমুন কৰি বড়ো শব্দটাও অটাই ভৰে দেওয়া নাযায় । কিন্তু যেইটা কৰিবাৰ পাওয়া যায় সেইটা হইল দৰং ৰাজবংশাৱলীত কওয়াৰ মতো কৰি “কোচে মেচে পুজিবেক মোহৰ বাক্যত” অর্থাৎ কোচ আৰ মেচক একসাথে থাকাৰ কথা কইছে । সেইবাদে যেলায় নৌতন কৰি পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত হইবে, তখনো একটা প্রশ্ন দৰং ৰাজবংশাৱলীৰ আধাৰতে হউক আৰ প্রশ্নটা হউক :

মহাৰাজ নৰনাৰায়নে কোচ আৰ মেচক একসাথে কি কৰিবাৰ দিছিল ?

ক) কেচাল    খ) পুজা কৰিবাৰ

শুদ্ধ উত্তৰটা নিশ্চয় টান নাহয়  ।

*****